Тагнуулын ерөнхий газрын дарга асан Б.Хурц болон Г.Эрдэнэбат, О.Бархасбадь, Ж.Мөнхгал, С.Баяр, С.Эрдэнэбат, Ү.Отгонбаяр, О.Бямбажав, Э.Өлзийбаяр нарын хүмүүст холбогдох анхан шатны шүүх хурал Төв аймаг дахь сум дундын эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүх дээр энэ сарын 20-нд болно. Дээрх хүмүүсийг С.Зоригийг хөнөөсөн хэрэгт ял шийтгүүлсэн Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нарыг эрүүдэн шүүж хэрэг хүлээлгэсэн хэмээн буруутгаж буй юм. Үүнтэй холбоотойгоор Б.Хурц нарын өмгөөлөгч Г.Батбаяртай ярилцлаа.

-ТЕГ-ын дарга асан Б.Хурц тэргүүтэй есөн хүнд холбогдох хэргийн анхан шатны шүүх хурал болох гэж байна. Өмгөөлөгчдийн зүгээс ямар байр суурьтай оролцохоор төлөвлөж байна вэ?

-Шүүгчдэгч нарын өмгөөлөгч нар энэ хэргийг хэрэгсэхгүй болоод бүгд цагаадаасай л гэх хүсэлтэй, байр суурьтай л оролцож байна. Тийм ч учраас Улсын Дээд шүүх хүртэл яг хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журмыг барьж тэнд заагдсан ямар хүсэлт, гомдол гаргадаг юм энэ бүх эрхийнхээ хүрээнд маргалдаж мэтгэлцэж явж ирсэн. Тэрнээс биш ямар нэг байдлаар шүүгч нь дураараа хугацаа хожоод байлгаад, шалтгаангүйгээр түдгэлзүүлээд, эсвэл шалтгаангүйгээр удаашруулсан зүйл бол байхгүй. Нийгэмд гараад эрүү шүүлт тулгасан, хүн зодсон гэх мэт буруу зөрүү ойлголтууд гараад байгаа. Харин энэ асуудал бол хэсэг улстөрчдийн хүсэл зорилгын хүрээнд, тэдний захиалгаар явж буй захиалгат нэвтрүүлэг, бичвэрүүдээс болж ард түмний дунд буруу ойлголт төрөөд байна л даа.Тэгэхээр энэ буруу ойлголтуудыг хүссэн хүсээгүй үнэн бодит зүйлд нийцүүлэхийн тулд шүүгдэгч нарын өмгөөлөгч бид хуулийн хүрээнд зохих байр сууриа илэрхийлж байна.

-Танай үйлчлүүлэгчид шүүх хуралд бүгд ирнэ биз дээ?

-Ирнэ.Шүүх хэн нэгний хүсэл зорилгоор явагдаад байгаа юм бол байхгүй. Хуулийн дагуу л бүх юм явагдаж байна. Харин хурлыг бол хурдтай хийх, ямар нэг байдлаар ял оногдуулах хүсэл зорилго зарим хүмүүст байна.

-Тухайлбал ямар хүмүүс?

-Би тэр, энэ гэж нэрлээд яахав. Нэгэнт л олон нийтэд ил тод байгаагаас хойш. С.Зориг агсны хэргийг шалгах ажлын хэсэг УИХ-д байгуулагдсан. Тэр ажлын хэсэг энэ шүүх хурлыг хурдан шийдээд, хэлмэгдсэн гэж үзээд байгаа хүмүүсээ гаргах хүсэл сонирхолтой байгаа. Шүүгдэгч нар хэлмэгдээгүй л гэж үзэж байгаа.

-Өмгөөлөгчдийн зүгээс шүүх хурлыг нээлттэй явуулах хүсэлтийг удаа дараа тавьж байгаа. Хүсэлтийг хүлээн авахгүй байгаагийн цаана ямар шалтгаан байна гэж харж байна вэ?

-Төрийн нууцтай холбоотой янз бүрийн юм хурал дээр яригдана гээд байгаа боловч хэргийн маргааны гол зүйл болсон 26 минутын бичлэгийг олон нийтэд ил гаргаад тавьчихсан. Тэгээд нууц гээд байдаг. Тэгэхээр гүйцэтгэх ажиллагаатай холбоотой зарим хэсгийг хаалттай хуралдуулаад, олон нийтэд ил болчихсон үйл явдлын талаарх баримтын мэтгэлцээнийг нээлттэй явуулчих л гээд байгаа. Тэгвэл бидний худал гэж үзээд байгаа, ард түмний эргэлзэж, тээнэгэлзээд байгаа зүйлүүд тодорхой болно шүү дээ.Нууц гээд байгаа зүйлийнхээ ихэнх хэсгийг олон нийтэд дэлгээд хаячихсан. Хүн болгон тэр дэлгэчихсэн баримтуудаас өөртөө ашигтай, өөрийнхөө хүсэл зорилгод нийцсэн байдлаар тайлбарлаад болохгүй байна. Тиймээс шүүх хуралдааныг нээлттэй болгоод өгөөч гэсэн хүсэлтийг өмгөөлөгч Б.Мэргэнээс авахуулаад өнгөрсөн жил Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид хүртэл хандсан. Хэвлэлийн бага хурал хийсэн. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлд бид хүргүүлсэн. Эрүүгийн хуулийг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 34.4-т зааснаар шүүх хуралдааныг нээлттэй явуулах уу, үгүй юү гэдгийг Шүүх өөрөө шийддэг. Үүний дагуу шүүх хуралдааныг нээлттэй явуулаад өгөөч ээ гэсэн хүсэлтийг бидний зүгээс байнга тавьсан. Зарим УИХ-ын гишүүд хүртэл шүүх хуралдааныг нээлттэй явуулаад өгөхийг хүсч, оролцох хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлсэн. Гэвч тухайн гишүүдэд нэгэнт хаалттай хурал учраас энэ боломжгүй гэсэн хариу өгч хүсэлтийг нь хэрэгсэхгүй болгосон.

-Гол баримт нь олон нийтэд ил болчихсон юм бол одоо яг юуг нууц гэж үзээд байна вэ?

-Шүүх хуралдааны ажиллагаа болон гүйцэтгэх ажиллагааны шугамаар авагдсан мэдээ сэлт, эдгээр баримтуудыг нууцын зэрэглэлтэй гэж үзээд байгаа. Мэдээж хэрэг төрийн нууцтай холбоотой зүйлүүд бол байгаа. Тэдгээр хэсгийг нь хаалттай хуралдаад бусад зүйлсийг нээлттэй явуулчих нь зүйтэй. Тэгэх юм бол төрийн нууц гэсэн хүнд дарамтаас шүүгдэгчид гарах гээд байна л даа. Нууцтай холбоотой, энэ нууц шүү гэсэн зүйлийн цаана заавал хууль бус ажиллагаа явагдана гэж бид үзээд байгаа юм. Зарим улстөрчид ч гэсэн яриад байгаа “нууц” гэдэг юмны цаана жинхэнэ хууль бус ажиллагаа явагддаг. Та нар “нууц” гэдгээр С.Зориг агсны хэргийг буруу, зөрүү шүүсэн гээд хэлээд байгаа ш дээ. Энэ зүйл дахиад давтагдах вий дээ л гээд байгаа юм.

-Шүүх хуралдааныг нээлттэй явуулаад, хүсэлт гаргасан УИХ-ын нэр бүхий гишүүдийг оролцуулбал нөхцөл байдал өөрчлөгдөнө гэж үзэж байна уу?

-Арай өөр нөхцөл байдал үүснэ. Тэгэхгүй бол 2019 оны наймдугаар сард явагдсан шүүх хуралдаан шиг учир битүүлэг, үл ойлголцол ихтэй, ард түмний дунд маргаан мэтгэлцээн ихтэй болох талтай. Наймдугаар сарын хурлаас хойш шүүхийн шийдвэр гараагүй байхад шүүгдэгчдэд “яргачид” гэдэг нэр зүүлгэчихээд байгаа ш дээ.Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 9.1-т Хүний нэр төр, алдар хүндийг гутаан доромжлохыг хориглоно гэсэн заалт байдаг. Энэ заалт зөрчигдөөд байгаа юм. “Нууц” гэдэг нэрийн дор бусдын нэр хүнд гутаан доромжлогдоод байна. Тиймээс үүнийг болиулаад өгөөч. Шүүхийн шийтгэх тогтоол гарснаар л хүнийг гэм буруутай гэж үзнэ. Гэтэл шийтгэх тогтоол нь гараагүй, шүүх хурлын хянан шийдвэрлэх ажиллагаа дөнгөж явагдаж байхад л шүүгдэгчдийг “яргачид” гэж нэр зүүгээд аль хэдийнэ ял оноочихоод байна. Энэ буруу. Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа буруу тогтолцоогоор явагдаад байгаагийн илрэл юм. Наад зах нь ял авчихсан хүнийг ялтан чи, ийм тийм гэж доромжлохыг хориглодог ш дээ.

-Нэгэнт гурван шатны шүүхээр шийдэгдчихсэн хэргийг дахиад Б.Хурц нартай холбогдох хүмүүст авчирч наагаад буцаагаад задалчихлаа. Энэ нь өөрөө Монголын Шүүх ийм ялзарлын хэмжээнд хүрчихсний илрэл гэж шүүмжлэх хүмүүс ч байна?

-Ер нь бол шүүх хуралдаан Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заагдсан тэр журмаар явж байгаа. Тэрнээс биш цаг хугацааны хувьд удаашраад зүйл байхгүй. Энэ байдлаар Шүүхийг ялзралд хүрсэн мэт буруу ойлголт өгөөд байгаа хэсэг хүмүүс бий. Тийм юм бол байхгүй. Яг л ном журмын дагуу явж байна. Цаг хугацаа нь болоод л шийдвэрлэж байна, зарим тохиолдолд хурал хойшилж байна. Хурал хойшлуулах болгонд л шүүх ялзарчихсан мэт харж болохгүй. Хэргийн оролцогч нарын тэгш эрхийг хангахын тулд заримдаа хурал хойшлох зүйл байна, хянан шийдвэрлэх ажиллагаатай холбоотой хүсэлт, гомдлууд гарна, тэрийг хянах цаг хугацаа орно. Өнөөдөр хүсэлт гаргангуут орой нь шийдчихдэг зүйл гэж байхгүй ш дээ. Хууль өөрөө цаг хугацаа, дэс дараалалтай. Б.Хурц нарт холбогдох хэрэг анхан шатны шүүх дээр байсан, дунд шатны шүүхэд очсон, дээд шүүхэд очсон. Одоо эргээд анхан шатны шүүх дээр ирлээ. Үүнд хууль зөрчигдсөн зүйл үгүй. Харин шүүх ялзарчихсан байна, цаг хугацаа хожиж байна гэж буруу тайлбарлаад байгаа хүмүүс шүүхэд нөлөөлөөд байна. Шүүхэд нөлөөлөхгүй байх нөлөөллийн мэдүүлэг дээр хохирогч ч тэр, шүүгдэгчид ч тэр бүгд шүүхэд нөлөөлөхгүй гэх гарын үсэг зурдаг.Үндсэн хуульд зааснаар шүүгч хэнээс ч хараат бус байж зөвхөн хууль дээдлэх зарчмаар шүүн таслах ажиллагааг явуулна гээд заагаад өгчихсөн байдаг.

-Шүүхээс шүүгдэгчдийг буруутай гэж үзэн ял шийтгэл оноож энэ хэрэг эцэслэвэл С.Зориг агсны хэрэг хаагдах гээд байна гэдэг зүйлийг та дурдаж байсан. Энэ тухайд?

-Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухайн хуулийн 16.12-т Эрүү шүүлт тулгах замаар нотлох баримт цуглуулсан байвал тухайн хянан шийдвэрлэх ажиллагааг бүхэлд нь хүчингүй болгох, тухайн хэрэгт авагдсан нотлох баримтуудыг үнэлэхгүй байх. Нотлох баримтаас хасах нөхцөл байдал үүсдэг. Тийм учраас 2015 онд илрүүлээд 2017 онд эцсийн шүүх таслах ажиллагаа явагдсан гээд байгаа хэрэг бүхэлдээ хүчингүй болох нөхцөл байдал үүсэх гээд байгаа юм. Тэгэх юм бол нөгөө захиалагч гэх мэт ойлголт байхгүй болоод. Дараа ямар нэг байдлаар хэн нэгэн энэ хэргийг үйлдсэн байна гээд гаргаад ирэх юм бол хүн хэлмэгдүүлж байна гэдэг ойлголт бий болно. Хууль сахиулагчдад, шүүхэд итгэх ард түмний итгэл үнэмшил хөсөр хаягдана. Тийм учраас бүхэл бүтэн хэргийн ял завшуулахгүй байх, гэм буруутай этгээдүүдэд шударга ёсны шийтгэл оноох хэм хэмжээ бүгд алдагдах учраас энэ эрүүдэн шүүсэн гээд байгаа хэргийг олон нийтэд ил тод нээлттэй явуулаач ээ, хэн нэгний нөлөөнд авталгүйгээр явуулаад өгөөч ээ гээд байгаа юм.

-Танай үйлчлүүлэгч нар Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нарыг эрүүдэн шүүх ажлыг захиалаагүй, оролцоогүй гэдэг үндэслэл, нотолгоо хангалттай байгаа юу?

-Үндэслэл хангалттай байгаа. Яг тэр хэсгүүдийг нээлттэй явуулчих. Үнэхээр буруугүй гэсэн үндэслэл байгааг ард түмэн хараг, мэдэг. Өнөөдөр хамаг муу муухайгаар цоллууд байгаа энэ хүмүүс чинь ямар ч холбоогүй, захиалагч биш юм байна. Энэ хэрэг бол ялтан хоорондын асуудал гэдгийг ойлгох болно.Хоригдлууд бие биенийхээ эсрэг зодолдож нэгийгээ бэртээсэн байх юм бол Эрүүл мэндийн эсрэг гэмт хэргээрээ зүйлчлэгдэнэ. Бас сэжигтэн яллагдагчийг баривчлах, цагдан хорих шийдвэрийг биелүүлэх тухай хуулийн аль заалтыг зөрчсөн юм түүгээрээ л шийдэгдэх асуудал. Тэрнээс биш хүн зод гэхээр очиж зодчихоод түүндээ ямарч хариуцлага хүлээдэггүй. Тэгсэн хэрнээ тагнуулынхан тушаал өгсөн гэдэг зүйл байх уу. Дараа нь яах юм хүн алчихаад тагнуулынхан ал гэсэн гээд бас сууж байх уу. Ийм зүйл гэж байхгүй биз дээ. Энэ чинь өөрөө хэлмэгдүүлэлтийг дахин бий болгож болзошгүй. Өөрсдөө шүүх ажиллагаанд оролцоогүй, хэрэгт цуглуулсан баримт нотолгоонуудыг мэдэхгүй байж гаднаас нь энийг хурдан шийдээд өг, шүүх удаад байна гэдэг зүйл яриад байж болохгүй л дээ.

-Тэгэхээр манайд олны анхаарлыг татсан томоохон хэрэгт шалгагдаж байгаа хүн дээр дахиад өөр хэрэг нэмээд шалгаад явах үзэгдэл ажиглагдах болсон. Танай үйлчлүүлэгчидийг ч гэсэн өөр хэрэгт холбогдуулан татсан гэх мэдээлэл байна. Үнэн үү?

-Тэгдэг. Нийлмэл гэмт хэргийг гаргаад ирдэг байхгүй юу. За одоо энэ хүмүүс ингэсэн юм байна. Өө энд бас мөнгө идсэн юм байна. Энд нэг эмэгтэйг зодож байсан юм байна гээд баахан юм самраад гаргаад ирдэг. Манай үйлчлүүлэгчдийн тухайд тийм зүйл одоохондоо байхгүй байна. Магадгүй явцын дунд бас шүүхийн тогтоол гарсны дараа ч юм уу янз бүрийн байдлаар үйлчлүүлэгчдийг маань мөрдөн шалгах гэсэн, өөр зүйлд холбогдуулах гэсэн зүйл гаргаад ирэхийг мэдэхгүй ш дээ.

-Б.Хурцыг цагдан хоригдож байгаад амиа алдсан Д.Энхбатын үхэлд буруутгаад байсан. Тэр юу болсон бэ?

-Хүмүүс тэгж яриад л байдаг. Тэр хэрэг ямар ч холбогдолгүй. Буруутгаад, шалгаад, хянан цагдсан юм болоогүй.

-Та болон танай багийн өмгөөлөгчид үйлчлүүлэгчидтэйгээ хамгийн сүүлд хэзээ уулзсан бэ. Үйлчлүүлэгчдийн хувьд сэтгэл санаа ямаршуухан байгаа вэ?

-Бид уулзаж ярилцаж байгаа. Гэм буруугүй байхад нийгэмд эрүүдэн шүүсэн яргачин гээд ойлгуулчихаар ямар л сайн байхав.Манай ард түмний дунд нэг муу тал бий. Шүүхээр эцэслэн шийдэгдээгүй байхад нэг өндөр албан тушаалтай хүн гарч ирээд ямар ч баримт нотолгоогүй юм яриад “Энэ муусайн буруутай. Ял өгчих” хариуцлагатайгаар мэдэгдэж байна гээд хэлчихвэл итгэчихдэг. Үнэн гээд ойлгочихдог. Энэ байдал үйлчлүүлэгчдээс гадна шүүгч нарыг бас хүнд байдалд оруулдаг. Манай үйлчлүүлэгчид бүгд л сэтгэл зүйн хувьд маш хүнд байдалтай жил гаруй явж байна. Тэр хүмүүсийн чинь цаана гэр бүлийнхэн нь бий. Давхар давхар дарамтад оруулж байгаа байхгүй. Үүнээс гадна өмгөөлөгч бидэн рүү ч гэсэн маш их дайралт, сэтгэл зүйн асар их дарамт ирж байна. Ямартаа ч өмгөөлөгч хүнд би сэтгэл зүйн хувьд дарамттай, асуудалтай байна үйлчлүүлэгчээ орхих эрх байхгүй шүү дээ.Ийм л байна.

-Энэ удаагийн хурлаар хэрэг эцэслэн шийдэгдэх болов уу?

-Ер нь эцэслэн шийдэгдэх байх гэж найдаж байна. Үйлчлүүлэгчид маань гэм буруугүй нь тогтоогдоно гэдэгт итгэлтэй байна.