Хагас саяас нэг сая хүртэл ажилчинтай энэ аварга корпорацууд “Панасоник”, “Мицү­бүши”, “Сони” гээд бүгд Чингис хаанаас суралцсан байдаг юм. Тооноос илүү чанар гэдгийг Чингис хаан эрхэмлэдэг байсан. Удирдах, дагуулах, манлайлах гэдгийг тэд мөн л та нарын өвөг дээдсээс сурсан. Чингис хаан агуу удирдагч байсны нэг нууц хүмүүний сэтгэлийг хураан дагуулж чаддаг байсанд оршдог байж. Оюун ухааны хүчгүй, бядгүй хүн ингэж чадахгүй шүү дээ. Цэргийн тактик бодлогоор гарамгай төдий биш оюуны асар хүч чадалтай байсан байна.

Ийм байж л билиг танхай монголчуудыг нэгтгэж чадсан. Мэдээлэл олох, боловсруулах асар чадвар байсан юм. Чингис хаан эрдэм мэдлэг, оюуны чадварыг ямар их үнэлдэг байсныг нотлох жишээ олон бий шүү дээ. XIII зуунд дэлхийн оюун ухаантай хүмүүс Монголд төвлөрч байсны шалтгаан ийм л байна. Миний мэдэхийн монгол хүн боловсролыг асар дээдэлдэг, сурах хүсэл тэмүүлэлтэй ард түмэн. Хүн ам нь нийтээрээ бичиг үсэгтэй, асар өндөр хэмжээнд боловсрол олгодог байсан ард түмэн. Одоо харин тийм хэмжээндээ сургаж чадаж байна уу гэдэг эргэлзээтэй болжээ.
-Яг үнэн, Та зөв харсан байна. Манайд хамгийн дампуурсан, бодлого алдагдсан салбар боловсрол болсон. Би ч гэсэн хамгийн их сэтгэл зовдог асуу-дал гэвэл энэ мөн. Танд юу мэдрэгдэж, бодогдож байна вэ?
-Танай Чингис хааны үед Монголд утга зохиол, улс төр, эдийн засаг нь цэвэр оюун ухаанд тулгуурлаж хөгжиж байсан болохоор баян, ядуугийн ялгаа бараг байгаагүй гэхэд болно. Тэр үед мөнгө чухал байдаггүй байсан байгаа биз. Тэгвэл өнөөдөр монгол эцэг, эхчүүд асар өндөр төлбөртэй л бол сайн гэсэн ойлголтоор хүүхдүүдээ сургадаг болсон нь анзаарагдлаа. Тэгсэн мөртлөө хүүхдээ хяналтгүй орхиж байна. Юунд, яах гэж ийм их мөнгө зарцуулж хүүхдээ сургаж байгаагаа ойлгохгүй байх шиг байна. Зүгээр л манай хүүхэд хамгийн өндөр өртөгтэй сургуульд сурдаг гэдэг нь хангалттай байдаг гэж үү. Мөнгөөр боловсролыг олдоггүй юм.

Монгол генийг шингээсэн мэдлэгт хүүхдүүдээ сургах байтал эрээн цаасанд хууртаж болохгүй л дээ. Сайн хараарай. Өнөөдөр хиймэл оюун ухааны эрин эхэлсэн. Өнөөдрийн мэргэжлийн 40 хувь нь ойрын арван жилд байхгүй болно. Робот, хиймэл оюун ухаан хүнийг орлох гэж байна. Тэгэхээр монголчууд энэ дэлхийн жишгээс хэтэрсэн өндөр өртөгөөр хүүхдээ сургаж байгаа бол роботуудыг давж гарч чадахаар тийм сургалтыг олгож чадаж байгаа юм уу.

Таксины жолооч залуутай ярилцлаа. Аав, ээжийнхээ хотод очиж сур гэсэн мөнгөөр нь машин аваад таксинд явж байгаа тухайгаа ярьж байна. Хажуугаар нь хааяа сургуульдаа явдаг гэсэн. Монголд ийм маягаар сургалт олгож буй бол муу байна. Маш муу. Японд өнөөдөр аль ч үйлдвэрийн ажлын 90 хувийг робот гүйцэтгэдэг болсон. Удахгүй эмч нарын ихэнх нь ажилгүй болно.

Бүх хагалгааг роботууд хийж эхэллээ шүү дээ. Монголын боловсролын салбарт ядаж үүнийг тооцоолсон бодлого байдаг байлгүй дээ. Үгүй бол өнөөдөр бэлтгэж байгаа мэргэжилтнүүдийн чинь 80­90 хувь нь хаана ч хэрэггүй, чадваргүй “хог” болж үлдэх вий дээ. Тэгвэл юу болох вэ, явж явж хэдэн малчинтайгаа л Монгол үлдэх болно шүү.
-Голд ортол хэллээ. Бодлого ярих нь бүү хэл, манай боловсролын салбарыг удирдаж байгаа хүмүүсийн боловсролоос бид өөрсдөө айдаг юм ш дээ Мацуда сан!
-Ийм байж болохгүй л дээ. Боловсрол, мэдлэг олгож чад­даггүй бол сургалт явуулж яадаг юм бол доо. Мөнгөний сургалтаар өрсөлддөгөө больж, одооноос сэрэхгүй бол болохгүй шүү. Өнөөдөр “би том болоод улстөрч болно, баян эзэн болно” гэж хэлдэг нэг ч япон хүүхэд байх гүй.

АНУ­-д ч ялгаагүй байхгүй. Гэтэл монгол хүүхдээс асуухад улстөрч болно гэж хэлэхийг сонслоо. Нэгийг хэлээд байгаа биз. Тарган, цатгалан улстөрч байхгүй болсон цагт Монгол хөгжиж, боловсрол сэхэх болно. Улстөрч хүн маш завгүй, сэхээгүй ажилладаг боло­хоор тарган байдаггүй юм.

Тарган улстөрчидтэй газар боловсрол гээгддэг. Би ирэх болгондоо “Интер” номын дэлгүүрт ордог. Сая бас орлоо, их эмзэглэлээ. Яагаад гэвэл, яг оюутнуудын хичээл тардаг цаг байсан ч номын дэлгүүрийн гадуур өнгөрөөд л яарсан залуус алхаад байхыг харж зогслоо. Тэд хаашаа ингэж яарна вэ. Тэдний яарч зорьж байх газар нь номын дэлгүүр, номын сан биш гэж үү. Би ийм дүр зургийг сүүлийн жилүүдэд их харж байна. Номын дэлгүүрт ороод нэг тойрлоо. Авчих ном гэж алга. Өмнө нь би дор хаяж 20 ном аваад гардаг байсан бол сая О.Дашбалбар, Б.Явуухулан нарын тухай өөр хүний бичсэн дурсамж номыг л аваад гарлаа. Би хэзээ ч ингэж ганц, хоёр ном аваад гарч байсангүй. Айдас төрж байна шүү.
-Яагаад?
-Яагаад гэж үү. Тэр номын дэлгүүрийн тавиур тэр чигээрээ орчуулгын номуудаар дүүрсэн байна. Яахав, муулаад байхгүй ч, нөгөө судалгаа, шинжилгээний номууд хаачив. Монголын эрдэмтдийн бүтээлүүд хаачив аа! Тэр хүмүүс нь яасан юм бол оо! Хаана шингэчихэв ээ! Орчуулгын ном олширно гэдэг эрдэмтэн мэргэд нь цөөрч байгаагийн шинж мөн үү. Ийм юм бодогдоод миний айдас төрлөө.
-Надад хэлэх үг олдохгүй байна аа үнэхээр. Та боловсролын тухай ярьж байсан. Манайд боловсролын салбарыг тэр чигт нь бизнес болгосонд би цухалддаг юм. Бас л улстөрчдийн оролцоотой шүү дээ?
-Сургуулиар бизнес хийдэг асуудал байж болохгүй үзэгдэл. Хүн төрөлхтөн эртнээс л 100 жилийн дараах эрдэнэ бол боловсрол гэж ярьдаг байсан юм. Би Японоор жишээлж яръя. Манайд бүх сурах бичиг үнэгүй, зарим нэгэн хувийн сургуулиас бусад сургууль үнэ төлбөргүй сургалт явуулдаг. Гэхдээ төл­бөртэй хувийн сургуулиуд бол улсын сургуулиас хол давсан чанартай сургалт явуулж чаддаг. Чи ёстой загатнасан газар маажсан асуулт асуулаа. Би Монголд анх ирснээс хойш 55 жил болж байна. Ардчилсан хувьсгал ялснаас хойш 30 жил болж байна Монголд.

Гэтэл яг боловсролын асуудал дээр социализмын үеэс илүү доройтсон байна шүү дээ. Тэр цагт монгол хүн цэвэр оюуныг эрхэмлэсэн үнэ цэнийг нь мэддэг үнэлдэг, хамгаалдаг ард түмэн байсан. Одоо бүгд л мөнгө ярьдаг хүмүүс болж хувирч. Хүмүүстэй уулзахад манай хүүхэд тийм үнэтэй сургуульд явдаг гээд л мөнгө ярьж гайхуулсан хүмүүс олон болж. Дахин дахин хэлэхэд сургууль бол нийгэмдээ, улсдаа, улмаар дэлхий дахинд хэрэг болох үнэт эрдэнэ болсон мэргэжилтэн бэлтгэдэг юм. Түүнээс хэнд ч хэрэггүй хүн “хог” бэлтгэж гаргадаггүй.

Хатуу сон­согдож байгаа ч үнэн шүү. Ер нь боловсрол гэдэг бол үсэг бичиж, тоо бодохдоо биш. Энэ гоё өндөр өндөр шилэн байшинд орохдоо хог, шүлсээ хаядаггүй, лифт эвддэггүй, жорлондоо бие засаж чаддаг хүн байх ёстой шүү дээ. Энэ бүхэн сургалттай холбоотой байдаг юм. Гэтэл үүнийг мөнгө болгож бизнес хийхээр боловсрол, хүний зүрх тархинд зөв хэвшил хэзээ ч суухгүй л дээ.

Ашиг харж байгаа хүнд улс оронд хэрэгтэй, хүн төрөлхтөнд хэрэгтэй эрдэм мэдлэг олгох асуудал зүгээр л хаягдана шүү. Сургуулиар асар ашиг олно гэж харж байгаа бол тухайн улс үндэстний эмгэнэл, гаслан болно. Эцэг, эхчүүд өөрсдөө үүнийг эсэргүүцэхийн оронд хоорондоо мөнгө төгрөгөөр өр сөлдөн хүүхэддээ боловсрол олгоно гэж бодвол уучлаарай, эндүүрэл.

Би анх сонсоод цочсон. Миний зүүдэнд ч орохгүй зүйл гэвэл энэ. Япон улс сургалт боловсролдоо хамаг бодлогоо чиглүүлдэг юм. Дайны дараа нойтон замаг шиг болсон улс орноо босгохын тулд сургалт боловсролдоо анхаарсан. Хятад, БНСУ гээд Японыг маш зөв хуулбарлаж байгаа орнууд бас л боловсролдоо анхаарснаар хөгжиж эхэлсэн түүхтэй. Гэвч Японы хаана ч хүрэх болоогүй байна.

Дэлхийн брэндийг Ази тивээс ганц япончууд л хийдэг юм. Дэлхийн компьютеруудын хамгийн чухал элементүүдийг Японоос нийлүүлдэг. АНУ­-ын APPLE, БНСУ­-ын SAM­SUNG­ийн гар утаснууд Японы детальгүйгээр үйлдвэрлэгдэггүй шүү дээ.

Нийлүүлэхгүй бол бүгд зогсоно. Дэлхийд Герман л манайтай дөхөж ойртоно. Үнс нурам болсон улс орон боловсрол мэдлэгт суурилж өндийсөн. Тэгэхээр монголчууд байшингаа өндөрлөж байхаар хүмүүсийнхээ тархи толгойг өндөрлөх хэрэгтэй. Монгол хүн Нобелийн шагнал авах юм бол бахархал болно. Тийм л түвшинд боловсролын бодлогоо зангидах хэрэгтэй.

Монгол хүний тархи толгой жинхэнэ оргинал. Гагцхүү энэ уламжлал дээр нь суурилж, хөгжүүлэх асуудал дутагдаад байна уу гэж би хардаг. Монгол хүний цээжлэх ой ухаан агуу. Үүнийгээ хөгжүүлэхэд л болоод явчихмаар санагддаг. Энэ их оюун ухааны чадвартай монгол хүнийг сургах сургалтыг л сайн болгох хэрэгтэй байна. Яагаад, социализмын үеэсээ ухрав? Сурах бичгийн номуудыг үндсээр нь өөрчлөх хэрэгтэй болно байх. Ардчилал ялаад удсан ч боловсролын хувьсгал гарсангүй.
-Японтой харьцуулах өдий л дөө. Гэхдээ та нар ийм замыг туулаагүй гэж үү?
-Үнс нурам дороос өндийсөн үндэстэн шүү дээ бид. Ялаг­дал хөгжлийн суурийг тавьж өгдөг юм билээ. Миний бод­лоор монголчуудад нэг гараанаас гарах боломжийг эрх баригчид, улстөрчид өгсөнгүй л дээ. Боловсролгүй ард түмэн сэрдэггүй гэдгийг тэд мэдэж байгаа байхгүй юу. Би Монголд ирэх болгондоо гайхаад бар­даггүй, учрыг нь олдоггүй нэг сонин үзэгдэл байдаг. Тэгээд дотроо боддог юм.

Монголчууд Манжийн дарлалд байхад нь орж ирсэн мөнгө хүүлдэг бүтэц, муухай бодлого одоо ч байгаад байгааг гайхдаг. Яагаад ийм байна. Ний нуугүй хэлье. Хаа сайгүй маш олон ломбард байна. Энэ чинь ард түмнээ шууд хүүлж байгаа хэрэг байхгүй юу даа. Их сонин юм яваад байна.

Хятадад ломбардаар дамжуулж ард түмнээ хүүлдэг байсан бодлого тэр чигээрээ Монголд үлдсэн байгаа юм. Маш өндөр хүүгээр хүүлдэг шүү дээ. Монгол хүн үүнийг ухамсарлах хэмжээний боловсролтой болох хэрэгтэй, сэрэх хэрэгтэй. Ийм юмаар боомилуулж болохгүй шүү дээ.
-Сонин сэдвийг хөндлөө. Нээрээ, манай энэ олон ломбардын эзэд нь улстөрчид байдаг гэвэл Та гайхах байх аа?
-Ийм байж болохгүй л дээ. Ялангуяа, улстөрчид ард түмнээ хүүлж болох уу. Монголчууд ийм юмыг зөвшөөрч байдаг бол хэцүү л юм даа. Бидний хооронд маш их ялгаа байна. Монголчууд гадаад орноор их явдаг болсон ч эрээн мяраан юманд илүү нүд унагаж байна. Мөнгөө маш дэмий юманд үрж байна л даа. Уг нь улс орноо хөгжүүлэхэд зарцуулдаг баймаар. Энэ дахиад л боловсролтой холбоотой болоод ирнэ. Монголд уг нь маш олон боломж бий. Маш их баялаг та нарт байна.

Гэтэл Японд алга. Та нарт асар ирээдүй байгаа ч хэрэглэх дээрээ тулаад ирэхээр толгой дутаж байна шүү дээ. Энэ чигээрээ байвал нэг мэдэхэд л хоосон үлдэнэ. Та нар гадагш байгаагаа түүхийгээр нь зөөдөг. Гэтэл Японы хөгжлийн нууц нь гаднаас энэ бүхнийг оруулж ирдэгт байдаг юм. Төмөр оруулж ирээд машин үйлдвэрлэж, түүнийгээ хэд дахин нугалж гадагш гарган зардаг.

Илүү ашиг олж байна. Хятад бас хөгжиж байна. Энэ хурдтай хөгжил болгонд Японы оюун ухаан шингэж байгаа. Хятадад жишээ нь, япон технологи бүхий 25 мянган ажилчинтай үйлдвэр бий. Гэвч тэд үйлдвэрийнхээ бүтээгдэхүүнийг өөрсдөө худалдаж авахгүй байна.

Яг Японд үйлдвэрлэсэн бараа бүтээгдэхүүнийг л авдаг. Тэд өөрсдөдөө итгэхгүй байна гэсэн үг. Зоригтойгоор хэлэхэд, япончууд Монголд их орж ирээсэй. Японы үйлдвэрүүд орж ирсэн цагт сая Монгол хөгжиж байна гэж хэлж болох юм. Япон эзэд Монголд үйлдвэр байгуулж байвал бид хөгжиж байна гэж ойлгоорой.

-Яагаад тэр билээ?
-Япон хүн туслах юм бол тусалсан шиг туслана. Тэгээд яахыг нь харж байж дараагийн алхмаа хийнэ. Нэг л удаа итгэнэ. Хоёр итгэнэ гэж үгүй. Жижиг зүйлд ч нягт нямбай ханддаг. Монголд Солонгосын сүлжээ дэлгүүрүүд ороод ирсэн атлаа Японы жижиг дэлгүүрүүд яагаад орж ирэхгүй байна гэж бодно. Яагаад гэвэл, япон хүний итгэл төрөхгүй байна гэсэн үг. Мэдээж япон хүн ашиг олох эсэхээ харна. Би ний нуугүй ярьж байна шүү.

Үйлдвэрээ оруулж ирлээ гэж бодоход бараа бүтээгдэхүүнийг нь монгол хүн япон хүн шиг чанар чансаатай үйлдвэрлэж, хийж чадах уу гэдгийг харна. Тэгж чадаж байвал сая орж ирнэ. Жишээ нь, UNIQLO орж ирлээ гэж бодъё. Тэнд монгол хүн ажиллана гэж бодъё.

Хийсэн хүрэмний гадна тал гоё харагдаж болно. Гэтэл тэр оёдол, товч, биед эвтэйхэн байгаа эсэх, тохиромжтой байж чадаж байна уу гэдгийг харна. Ажилчдын чадвар, чанартай холбоно. Энэ бүхэн сул байх юм бол юм хийж чадахгүй шүү дээ. Миний энэ өмсөж байгаа пиджакийг гадна талаас нь хэн ч ялгаж танихааргүй хийж болно.

Товчийг нь хадаж болно. Тэгвэл япон хүний хадсан товч 10, 20 жил болсон ч хөвөрч, суларч мултарч тасрахгүй. Аливаа үндэстний хүүхэд байхаасаа олж эзэмшдэг боловсрол чухал гэдэг нь эндээс харагдаж байгаа юм. Анхнаасаа ийм боловсрол эзэмшээгүй бол ямагт гологдол хийх болно. Хятадад UNIQLO их олон бий. Япон руу гаргадаг бараа нь их сайн атлаа дотооддоо гаргадаг нь муу байдаг нь сонин. Тэгэхээр хятад хүн Японд очиж бараа авахгүй яахын.

Япончууд Зүүн өмнөд Ази руу үйлдвэрүүдээ их гаргаж байна. Би үүнд нь маш атаархдаг. Монголд орж ирээсэй гэж хүсдэг юм. Ер нь Зүүн өмнөд Азиас хойшлох тусам хүмүүсийн чанар сайжирдаг юм ш дээ. Монгол хүн уг нь их сийрэг, идэвхтэй байдаг хэрнээ залхуу. Хятадын нэртэй улстөрч Японд очиж толгой бөхийн байж үйлдвэрээ Хятадад барьж өгөөч гэж гуйгаад авч чадаж байна. Тайвань, БНСУ ч ялгаагүй ингэж гуйж байж хөгжил дэвшлийг амталж байна шүү дээ. Азийн улс орнуудаас Монгол үнэхээр удаан хөгжиж байна. Ертөнцийг бодитоор харах хэрэгтэй.

Улстөрчид нь болохоор түр зуурын аргацаасан бодлогоор улсаа хөгжүүлнэ гээд сууж байна. Тиймээс тэдэнд тэнэг ард түмэн хэрэгтэй шүү дээ. Бид бусдаас юугаар дутуу байна вэ гэдгийг тунгаа л даа. Монголд хэн элэгтэй байна вэ гэдгийг тань. Монголчууд та нарт үнэхээр элэгтэй хүний хувьд хэлэхэд, монгол хүүхэд Улаанбаатарт орж ирээд ирээдүй нь замхарч байна. Тиймээс хөдөө орон нутагт чиглэсэн хөгжлийн гарц маш хэрэгтэй шүү. Аялал жуулчлалыг маш сайн хөгжүүл. Хужирт, Шаргалжуут хоёр хөгжиж байгааг харлаа.

Хүн бүр дор бүрнээ хичээж ажиллаасай. Дэлхийд юу ч хийхгүй мөртөө өлсөхгүй амьдарч болдог ард түмэн монголчуудаас өөр хаана ч байхгүй. Бараг л мал нь өөрөө өсөөд үржээд байдаг нь баярламаар ч юм шиг, санаа амар амьдрал ч юм шиг. Гэтэл энэ дэлхий дээр өлсөж үхэж байгаа хүн сая саяараа бий. Уг нь ийм сайхан эх оронтой, ийм ухаалаг, цөөхүүлээ ард түмэн нэг л зүг чигээ олвол дороо өөрчлөгдөнө дөө.

Удирдагчаас л их зүйл хамаарна. Монголын ард түмэн бид өнөөдөр баян улстөрчид шиг амьдарч чадаж байна уу гэж сэтгэж бодохоос өөрчлөлтөө эхлэх хэрэгтэй. Та нарт нүд хэрэгтэй байна. Хэлдэг шүүмжилдэг шигээ цүнх баригч нарыг биш сэхээтнүүдийг тэргүүн эгнээндээ гаргаж ирэх хэрэгтэй шүү гээд хэлчихмээр санагдлаа. Ерөөсөө бүх юм боловсролтой холбоотой, мэдлэгээс гадна сэтгэл идэвх зүтгэлтэй хөгжил, сэргэн мандалт холбоотой байдаг юм.
-Танд маш их баярлалаа! Үнэхээр илэн далангуй яриа болсон гэдэгт итгэлтэй байна. Уншигчид маань ихийг бодож тунгаах нь лавтай. Монголчууд Таныг гүнээ хүндэтгэн сонсох байх аа. Аян замдаа сайн яваарай, дараа дахин баяртай уулзъя!

Эх сурвалж: Засгийн газрын мэдээ