ОХУ-ын Элчин сайдын яамны гадна долоо хоног бүрийн бямба гаригт иргэд Орос-Украины дайныг эсэргүүцэн цуглаан зохион байгуулдаг болсон.

Өнгөрсөн бямба гаригт болсон цуглааны үеэр иргэд, цагдаагийн хооронд багагүй маргаан дэгдэв. Цагдаа нар жагсагчдын биед төдийгүй барьсан туг лоозонд халдсан нь олон нийтийн анхаарлыг татаад байна. Энэ талаар Монголын ардчилсан холбооны ерөнхий зохицуулагч Д.Монголхүүтэй ярилцлаа.

-Бямба гариг бүр ОХУ-ын Элчин сайдын яамны гадна эсэргүүцлээ илэрхийлдэг иргэдтэй та нэгддэг. Өнгөрсөн бямба гаригийн цуглааны үеэр цагдаа нар иргэдийн биед халдаж, барьсан туг, лоозонг нь булааж байгаа бичлэг олон нийтэд хүрээд байна. Тухайн үл ойлголцол юунаас үүдчихэв?

-Цагдаа нар “Энэ цуглаанаа бүртгүүлж байж хий” гэдэг шаардлага тавьсан гэж ойлгосон. Үүнээс нэг асуулт гарч ирнэ. Ямар ч зохион байгуулалтгүй, өөрсдөө сайн дураар очиж байгаа хүмүүсийн хэн нь бусдыгаа төлөөлж бүртгэл хийлгэх вэ. Хэрвээ ямар нэгэн байгууллагаас, иргэд зохион байгуулалтад ороод нэгнийгээ толгойлогч болгоод томилж, үүрэгжүүлсэн тохиолдолд бүртгүүлнэ. Гэтэл сайн дураараа, долоо хоног бүрийн бямба гаригт очиж эсэргүүцлээ илэрхийлж байгаа иргэдийг “Чи зохион байгуулагч бол” гээд тулгах эрх хэнд ч байхгүй. Тэгэхээр цагдаа нарын тавьсан тэр шаардлага хууль бус.

Хууль бус шаардлагыг ямар ч иргэн эсэргүүцэх эрхтэй. Хуулийн үүрэгтэй биш ч гэсэн ёс зүйн үүрэгтэй гэж хэлж болно. Цагдаагийн хууль бус шаардлагыг эсэргүүцэхгүй байх тусмаа дарангуйлал бага багаар, урт хугацаанд барьцаа ахиулаад байдаг зүй тогтолтой.

-Цагдаа нар иргэдийн барьсан туг, лоозонг булааж байгаа нь анхаарал татсан?

-Цагдаа хуулийн хүрээнээсээ даваад эхлэхээр рецедив гэмт хэрэгтэн болчихож байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, хуулиар хүлээн зөвшөөрөгдсөн гэмт хэрэгтэн болчихож байна гэсэн үг. Тэдгээр цагдаа нарын шаарлага хууль бус учраас тэнд жагсаж байгаа иргэдийн биед хуруугаа ч хүргэх эрхгүй.

Цагдаа нар хүмүүсийн барьсан уриа лоозонг урж авч байгаа харагдсан. Тэр бол бусдын өмчид халдсан гэмт хэрэг.

-Уг нь цагдаа нар гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлдэг гэж ойлгодог. Жагсаал цуглааны үед үймээн самуун дэгдээгүй л бол хамгаалалтад зогсож байх үүрэгтэй биш бил үү?

-Цагдаа гурван үндсэн чиг шугамаар үйл ажиллагаа явуулдаг. Гэмт хэрэг гарахаас урьдчилан сэргийлэх, хэрэв хууль зөрчиж үйл ажиллагаа явуулсан бол түүнийг таслан зогсоох, нэгэнт хууль зөрчигдөөд гэмт хэрэг үйлдсэн бол араас нь хариуцлага тооцох үйл ажиллагаа явуулдаг. Гэвч өнөөдөр Монголын цагдаа тийм биш болсон.

-Элчингийн үүдэнд болсон өмнөх жагсаалууд дээр ийм ноцтой асуудал гарч байгаагүй санагдах юм?

-Байсан, байсан. Цагдаа нар үе, үе ийм үйлдэл гаргадаг. Энэ удаагийнх хүмүүсийн анхааралд өртсөндөө л тэгж харагдаад байгаа хэрэг. Түүнээс биш өмнө нь хүний биед халдах, жагсаал цуглааныг тараах оролдлогыг олон удаа давтаж байгаа юм. Энд ганц цагдаагийн байгууллага оролцоогүй. Прокурор, шүүх ч бүгд оролцоотой. Улс төрийн шинж чанартай асуудал, хэргүүд дээр цагдаа, прокурор, шүүх нь коридор үүсгэж байгаад ялладаг болчихсон.

-Гол нь хууль сахиулах, иргэдээ хамгаалах үүрэгтэй цагдаа хүн туг далбаа булаагаад унахаар улстөржсөн үйлдэл болж харагдаад байна л даа?

-Энэ бол шинэ үзэгдэл биш юм билээ. Бид далд байсан зүйлийг нь ил гаргаад ирчихсэн л хэрэг. Цагдаа нар ийм үйлдэлдээ үнэхээр гаршчихсан. Үүнийгээ байх ёстой үзэгдэл гээд бодчихсон, бүр ийм итгэл үнэмшил суучихсан. Уг нь иргэдийн татварын мөнгөөр цалинжаад ажиллаж байгаа гол үүрэг нь хууль сахиулж байх ёстой. Гэтэл хууль сахиулах биш даргын тушаалыг биелүүлэх гэдэг итгэл үнэмшилтэй цагдаа нар үеийн үед бэлтгэгдэж ирсэн юм байна. Тэр нь л одоо ил гарч ирж байна. Нэг ёсондоо цэвэр улс төрийн захиалгат үйлдэл.

Цагдаа нарын удаа дараагийн үйлдлээс нэг л зүйлийг харж болно. Монголын цагдаагийн байгууллага татвар төлөгчдийн мөнгөөр тэжээгдэж байгаа. Татвар төлөгчид нь монголчууд. Тэгвэл яагаад тэд оросуудын эрх ашгийг хамгаалж гарч ирээд байна вэ. Бид Оросуудын, Оросын Элчин сайдын ямар эрх ашгийг хөндсөн юм бэ. Бид ямар хууль бус үйлдэл гаргав. Гэтэл Монголын цагдаа яагаад биднээс оросуудыг хамгаалаад байгаа юм бэ. Уг нь биднийг хамгаалах ёстой биз дээ.

-Жагсаал цуглаанд оролцож байгаа иргэдийг хуулийн дагуу зөвшөөрөл ав гэдэг шаардлагыг ярьдаг шүү дээ, цагдаа нар?

-Нэгд, зөвшөөрөл авч байж үг, үзэл бодлоо илэрхийлдэг философи энэ дэлхий дээр хаана ч байхгүй. Монгол Улсын хуульд зөвшөөрөл авна гэсэн нэг ширхэг ч үг, үсэг байхгүй. Зөвхөн бүртгүүлнэ гэдэг. Тухайн нутаг дэвсгэрийг хариуцсан Засаг даргад бүртгүүлнэ гэдэг. Энэ нь иргэдийг хамгаалах процесс. Магадгүй жагсаж байгаа иргэд эмх замбараагүй байдал руу орж болзошгүй. Тэр эрсдэлээс хамгаална. Эсвэл энгийн иргэд жагсаж байгаа иргэд рүү халдаж болно. Тийм үйлдэл гаргуулахгүйн тулд цагдаа нар хамгаалалтад гарах зорилготой л бүртгүүлэх үйлдэл. Түүнээс биш иргэд бүртгүүлээгүйнхээ төлөө жагсаж болохгүй гэсэн үг биш.

-Хууль сахиулагчдын энэ үйлдлээс иргэд үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхээ эдэлж чадахгүйд хүрэх эрсдэл гарч болох юм. Нөгөө талаар ингээд босч ирсэн иргэдийг гаднаас санхүүжигч, захиалгат гэх мэтээр нийгэмд ялладаг болчихлоо. Магадгүй та ч энэ жагсаалтын эхэнд явж мэдэх юм?

-Энэ бол ерөөсөө 100 жил яваад сайжирсаар байгаад төгсөрсөн технологи. Ардын нам бол Монголын ард түмний захиалгаар үүссэн нам биш шүү дээ. Эрхүүд оросууд байгуулж өгөөд, тэр намаараа дамжуулж Монголын бодлогыг удирддаг, хянадаг байсан. Өөрөөр хэлбэл, Ардын нам бол оросуудын багаж хэрэгсэл. Үүсэхдээ л ийм байсан. Одоо ч тэр үүргээ 100 жилийн турш амжилттай гүйцэтгээд явж байна. Тэдний хувьд Монгол Улсын эрх чөлөөний үзэлтэй иргэд, залуус дайсан болж харагдах нь аргагүй. Аюул байх нь үнэн. Аюул болж чадаж байгаа нь миний хувьд бахархал.