Нүүрс нь газрын гүнд, хүчилтөрөгчгүй орчинд хуримтлагдсан эрт галавын модлог ургамлын үлдэгдлээс үүссэн бөгөөд хүн төрөлхтөн дээр үеэс ашигласан түлш юм. Нүүрсний хэрэглээ нь үйлдвэржилтийн хөгжилд хувьсгал авчирсан ба нүүрсний аж үйлдвэрийн салбарын хөгжил, орчин үеийн технологиор хангах боломжид түлхэц үзүүлсэн. Нүүрсийг гүнзгий боловсруулж шингэн түлш болон бусад төрлийн бүтээгдэхүүн гарган авах нь эдийн засгийн чухал ач холбогдолтой.

Нүүрсийг гүнзгий боловсруулах шаардлага Монгол Улсын өнөөдрийн тулгамдсан асуудлын нэг болоод байгаа боловч, хамгийн том орд Таван толгойгоо ашиглалтад оруулж чадахгүй хоорондоо маргалдсаар, төмөр замаа ч тавьж чадахгүй олон жилийн нүүр үзэж байна.

Тухайлбал, байгаль орчинд халгүй, аюулгүй байдлыг өндөр түвшинд хангасан Тори хэмээх цөмийн эрчим хүчний үүсвэрээр ажилладаг 400-500 МВТ цахилгаан станцуудыг Энэтхэг, Бельги улсууд удахгүй ашиглалтад оруулахаар ажиллаж байгаа бөгөөд энэхүү Тори элементийг ашиглан зохион бүтээж байгаа суудлын автомашины хөдөлгүүр нь найман грамм Торигоор нэг сая километр явах юм. Мөн устөрөгч, магни зэрэг шинэ төрлийн эх үүсвэрүүдийг боловсруулан зохион бүтээгээд хэрэглэгчдэд хүрч байна.

Тухайлбал, нефть, нүүрсэнд тулгуурласан нүүрстөрөгчийн гэгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрүүдийн шаардлага удахгүй байхгүй болно гэсэн үг.

Өөрөөр хэлбэл, чулууны нөөц нь дуусчихаад чулуун зэвсгийн үе дуусгавар болсон юм биш гэдэг үгийг санахад хангалттай. Нүүрс, нефтийн нөөц бүрэн дуусаагүй ч байхад нүүрс болоод нефть хэнд ч хэрэггүй болох магадлалтай. Эрдэмтэд энэ хугацааг 20 орчим жилээр тооцоолж байгаа юм.

Нүүрсний гүнзгий боловсруулалтын үр дүнд нүүрсний үнэ хэдэн зуу, мянга дахин өсөх боломжтойг өндөр технологи нано түвшний боловсруулалтаар гарган авсан 6000 градуст ажиллах боломжтой, өндөр чанарын гангаас ч илүү ачаалал даах чадвартай олон нийлмэл материалууд бэлхнээ харуулж байна.

Нүүрсний хийжүүлэлт нь эртнээс тогтоогдсон цахилгаан энерги ба нэрэлтийн дулаан ялгаруулалтаар явагдах процесс юм. Анхны процесс 1789 онд хийгдсэн. Олон жилийн туршилтын үр дүнд хийжүүлэлтийн технологи, тоног төхөөрөмжүүдийг боловсруулжээ.

ХХ зууны дунд үед “Эрчим хүчний бус” гэж нэрлэгдэх нүүрсний хэрэглээний шинэ чиглэл бий болсон. Энэ нь нүүрсний боловсруулалтаар дулааны энергийн эх үүсвэрээр ашиглагдах бусад төлөвийн түлш гарган авах явдал юм. Нүүрсний шингэрүүлэх технологи нь Фишер-Тропшийн байгалийн хийг шингэрүүлэх технологид үндэслэгддэг. Энэхүү процесс нь 1920-иод онд нефтийн нөөц багатай, нүүрсний баялаг нөөцтэй Герман улсад шингэн түлшний үйлдвэрлэлд зориулагдан боловсрогдсон аж. Энэ технологийг Япон, Герман улсууд дэлхийн хоёрдугаар дайны үед шингэн түлшний үйлдвэрлэлд ашиглаж байсан. 1944 онд Герман улсын синтетик түлшний үйлдвэрлэл жилд 124 000 гаруй баррель буюу хоногт 6.5 сая тоннд хүрч байжээ. Фишер-Тропшийн синтез нь нүүрсний чанар муу, орд газрын алслагдмал байдал зэрэг асуудлыг шийдвэрлэх боломжийг олгодгоороо практикийн болон эдийн засгийн өндөр үр нөлөөтэй. Учир нь үйлдвэрийн зураг төсөл, төслийн цар хүрээ, хэрэглээг сонгох боломж олгодог юм. Энэ технологийн өрсөлдөх чадварын гол хүчин зүйл нь хөрөнгө оруулалт, үйл ажиллагаа, түүхий эдийн зардал багатай байдал ба үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүний түргэн хэрэглэх боломж зэрэг юм.

Орчин үеийн Emerg­ing Fuels+LeMar зэрэг шинэ технологи, тоног төхөөрөмж нь овор багатай, өндөр идэвхтэй үйлдвэрлэл явуулах боломжийг бий болгосон.

Нүүрс шингэрүүлэлтийн CTL технологи

CTL технологи нь нүүрснээс шингэн түлш, хийн генераторын аргаар цахилгаан энерги гарган авах боломжийг олгодог. Гарган авсан энергийн ялгаруулалт өндөртэй дизель түлш, бензин нь энгийн нефтийн дизель түлш, бензинтэй харьцуулахад цетаны тоо өндөр байдаг учраас хөдөлгүүрийн үйл ажиллагаа, химийн процессыг дээшлүүлдэг. Энэ төрлийн дизель түлш нь хүхэр, металл болон бусад хорт хавдар үүсгэгч шаталтын хорт бүтээгдэхүүнүүд ялгаруулдаггүй, агаар мандлыг бохирдуулдаггүй.

Нүүрсний шингэрүүлэлтийн технологи, химийн бүтээгдэхүүний бүрдлийг үндсэн гурван хэсэгт хувааж болно.

1. Тексако хийн генератор дахь нүүрний пиролизын синтетик хий

2. Дулааны, уурын ялгаруулалттай Фишер-Тропшийн реакторын тусламжтай синтетик хийн шингэрүүлэлт ба парафинжуулалт.

3. Уурын турбинд уурын ашиглалтаар цахилгаан энерги гарган авах.

Фишер-Тропшийн реакторт шингэн түлш гарган авах

Фишер-Тропшийн технологид үндсэн хоёр төрлийн реактор байдаг.

1. Гаднаасаа даралтат уурын хөргөлттэй хоолойд байрласан катализаторын оролцоотой босоо шулуун хэлбэрийн реактор. Томоохон үйлдвэрийн нөхцөлд гинжин цуваа байдлаар байрлуулсан реакторуудыг ашигладаг.

2. Шингэний реактор. Энд урьдчилан халаасан синтетик хий реакторын дороос өгөгдөж, шингэн давирхай ба нунтаг катализаторын шингэн суспензийн дундуур тархдаг. Хийн бөмбөлгүүд шингэний дундуур нэвтрэн гарахдаа Фишер-Тропшийн урвалын нөлөөгөөр өөрчлөгдөж сарнидаг. Уур конденсацилах хөргүүрийн цагаригт дулаан дамжуулагч саармагждаг.

EmergingFuels компани Фишер Тропшийн процессыг ашиглан сонгомол технологи боловсруулан патентжуулсан.Тэд реакторын бүтэц, хөргөлтийн системийг дахин загварчилсан. Ингэснээр хөрөнгө оруулалтын хэмжээ буурч, бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадварт эерэгээр нөлөөлөх болсон.

Нүүрсний шингэрүүлэлтээр гарган авах боломжит химийн бүтээгдэхүүнүүд:

•Олефинууд

•Полиолефинууд комономерууд (хуванцрын түүхий эд);

• Пластификатор, спиртүүд (хуванцрын уян хатан чанар сайжруулагч);

•Цэвэрлэгээний спирт (цэвэрлэгээний хэрэгцээнд хэргэцээнд зориулагдсан);

•Шугаман алкилбензол (угаалгын материалын түүхий эд);

•Алкинил сукценит (цаасны хэмжигч агент);

•Өндөр цэвэршилттэй уусгагч;

•Изопарафинууд;

•Энгийн парафинууд;

• Давирхай (лаа, давирхайт цаас);

•Синтетик тосолгооны материал;

•Синтетик вазелин.

Фишер-Тропшийн процессын дөрөвдөгч эрин гэж нэрлэгдэх шинэ технологийн талаар авч үзье.

INFRA.xtl- Фишер - Тропшийн процессын дөрөвдөгч эрин

Энэхүү боловсруулагдсан Фишер-Тропшийн процессын дөрөвдөгч эрин нь синтетик түлшний үйлдвэрлэлийг эдийн засгийн үр ашгийн хувьд урьдчилан тааварлаагүй өндөр үр дүнд хүргэсэн. IN­FRA.xtl технологиор ажиллаж байгаа реакторын нэг метр.куб эзэлхүүнд ноогдох хүчин чадал нь цагт 300 кг хүртэл шингэн бүтээгдэхүүн байгаа нь салбарынхаа шилдэг реакторын үзүүлэлтээс бараг гурав дахин өндөр юм. Ийм хүчин чадал нь реакторын размер, хөрөнгө оруулалт ба ашиглалтын зардлыг бууруулах боломжийг олгож байгаа аж. Хамгийн чухал нь Фишер-Тропшийн процессыг энэхүү технологиор оношилсноор зөвхөн нэг төрлийн шингэн түлш үйлдвэрлэх боломж бүрдсэн. Ингэснээр цаашдын нэмэлт боловсруулалтын (гидрокрекинг, чанар сайжруулалт) зардлаас зайлсхийх боломжтой юм. Үүнээс гадна өөр нэг тэмдэглэхүйц давуу тал нь эцсийн бүтээгдэхүүн дэх изопарафинын өндөр агуулга (50 хувь хүртэл) ба энэ нь дээд чанарын моторын түлшний үйлдвэрлэлд чухал үзүүлэлт юм.

Одоогийн байдлаар манай ШУА-ийн технологийн багийн мэргэжилтнүүд аж үйлдвэрийн түвшинд тоног төхөөрөмжийг шилжүүлэх туршилтын үйлдвэрийн төслийг боловсруулахаар ажиллаж байгаа бөгөөд богино хугацаанд өндөр үр дүнд хүрэх зорилгоор хамтран ажиллах сонирхолтой талуудад нээлттэй ажиллаж байна.

Х.Баттөгс