М.Тогмид: Толгойтын зүүн давааг сэтэлснээр хотын утаа арилна
2017/01/05
Х.МОНГОЛХАТАН
Агаарын бохирдлыг бууруулах оновчтой арга олж, төсөл хэрэгжүүлэхээр яваа түүхч, зохиолч М.Тогмидтой ярилцлаа.
-Агаарын бохирдлыг бууруулах шинэ боломжийг судалсан гэж байна. Тэр тухайгаа яриач?
-Манай улсын нийслэл агаарын бохирдлоороо дэлхийд тэргүүлж байна. Энэ бол эмгэнэл юм. Хүн бүхэн санаа зовж, ярьж хэлж байна. Төр засаг арга хэмжээ авах гэж зуух, сэнс гээд янз бүрээр үзэж байгаа ч үр дүн алга.
Би хотын иргэний хувьд санаа зовж 2004 оноос судалгаа хийж эхэлсэн. Тэгээд хотыг утаанаас салгах хамгийн сайн аргыг бодож олсон. Энэ бол салхины хонгил гаргах юм. Хотын салхины тухай ямар ч цаг уурын байгууллага судлаагүй, мэргэжилтнүүд нь мэдэхгүй байгаа юм. Гэтэл хотын салхи тэр дундаа Улаанбаатарын салхи өвөрмөц. Шөнө нь хөндийгөөр уруудаж салхилдаг. Өглөө нь нар туссан хойно эргээд хөндийгөө өгсөөд салхилдаг. Гэтэл Улаанбаатар гурван мухар хөндийн аман дээр байгаа юм. Баянхошуу, Чингэлтэй, Хайлааст, Бэлх, Сэлхийн мухар хөндийд өглөөний утаа нь бүтэн өдөржин хургадаг. Харин шөнийн утаа гурван цаг үргэлжлээд хөөгдсөөр Төв аймгийн Лүн сум ордог юм билээ. Надад салхи хэмжих багаж хэрэгсэл байхгүй учир би зөвхөн салхилж байгаа чигийг нь тогтоож чадсан.
-Та ганцаараа энэ судалгааг хийж төслөө бичсэн хэрэг үү, мэргэжлийн хүмүүстэй хамтарсан уу?
-Би мэргэжлийн хүмүүстэй хамтарч энэхүү судалгааг хийсэн. 2014 онд Инженерүүдийн зөвлөгөөнөөр энэ судалгаа, төслийг маань хэлэлцээд хэрэгжүүлэхэд үр дүнтэй гэж сайшаасан. Дараа нь Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг намайг хүлээн авч уулзаад утааг шийдэх төгс арга юм байна гээд ажлын хэсэг гаргасан. Гэтэл ажлын хэсэг нь тодорхойгүй шалтгаанаар огт ажил хийгээгүй.
-Таны төсөлд хотын салхийг хэрхэн ашиглах юм бэ?
-Толгойтын зүүн, баруун даваа, Гүнтийн, Хужиртын, Хандгайтын, Шижирийн гээд олон даваа хотод бий. Энэ дундаас салхины хонгил гаргахын тулд Толгойтын зүүн давааг сэтлэх юм. Яагаад гэвэл салхи шууд Баянхошуу руу орно. Өвлийн цагт Рашаантын хөндийд маш их агаар мухардаад цугларч байдаг юм. Жаахан хэсэг нь Сонгинохайрхан уулын наагуур хотод орж ирдэг. Энэ агаарын урсгалыг Толгойтын зүүн салаагаар оруулж ирэх хэрэгтэй байна. Ийм учраас энэ хөтлийг сэтлэх нь чухал. Энэ ганц хөтлийг сэтлэх маш амархан. Харин Хайлаастыг цаашаа хонгил болгож болох юм гэж Н.Алтанхуяг Ерөнхий сайд хэлж байсан.
-Энэ хөтлийг сэтэлснээр ямар үр дүн гарах бол?
-Энэ хөтлийг сэтэлснээр их хөрөнгө мөнгө зарахгүйгээр 10-аад том асуудал шийдэж болно. Тухайлбал, хурдны зам тавигдана. Ингэснээр энэ хоосон хөндий рүү Улаанбаатар хот өргөжин тэлнэ. Зам дагаж хөгжил шүү дээ. Хандгайт, Санзай руу энэ хурдны замаар явна. Морь барианы газар руу ч энэ замаараа давхина. Дөрвөн эгнээтэй, төмөр замтай, дугуйн замтай, ердийн хөсгийн замтай зураг төсөл гаргасан байгаа.
Энэ хөндийг сэтлэхэд төвөггүй. “Цэвэр агаар сан” манай төслийг дэмжиж тооцоогоо хийгээд ир гэсэн юм. Гэтэл намайг компани биш гээд тооцоо хийж өгөх газар олдоогүй. Би уг нь санаагаа л өгч ажил хэрэг болгох хүсэлтэй байгаа юм. Түүнээс өөрөө удирдаад, тооцоо гаргаад, хөрөнгө мөнгө авах гээгүй юм.
-Нэгэнт хувь хүнд хаалттай юм бол та өөрийн санаачилсан төслөө ажил хэрэг болгохын тулд компани байгуулж юм уу, хамтарч болоогүй юм уу?
-Бид ярилцаад саяхан “Хотын салхи” гэдэг Төрийн бус байгууллага байгууллаа. Ерөөсөө ажлаа эхлэе, хөрөнгө босгоё, хүрз жоотуу бариад сэтэлж эхлэхээр болж байна. Уг нь доошоо 150 метр гүн, дээрээ 75 метр хөтөл л сэтэлнэ шүү дээ. Эдийн засгийн хувьд их мөнгө орохгүй.
Энд зөвхөн түлшний утаа яриагүй. Тоос, тоосонцор, үнэр, угаар, ердийн утааг агаарын урсгал хөөх юм. Бохирын муухай үнэр ч алга болно. Айлын хаалга, цонх нээлттэй байхад 10 хүн тамхи татсан ч үнэр нь гардаг шүү дээ. Түүн шиг хотын утаа салхинд хөөгдөөд явах юм. Агаарыг сэлгэх 3-5 м/сек салхи байхад л болно. Туулын хөндийг Их нууруудын хөндий рүү шууд холбох нь байгалийн хууль. Хотын салхийг манайд судалсан бол байшингуудаа хааж биш дагуу барих байж. Гадаад улс орнуудад барилгаа хүртэл салхиндаа тохируулж барьдаг юм билээ.
-Гэр хороолол байсан цагт хот утаанаас салахгүй гэдэг шүү дээ?
-Үүнийг шийдэх нэг арга бий. Нэг хашаанд байгаа 2-3 айл нэг яндантай болох юм. Энэ технологийн зураг төслийг би бас нэлээд хэдэн жилийн өмнө гаргасан. Бүр нарийн зураг гаргаад гудамжиндаа нэг яндантай ч байж болно. Газар доогуур халуун утаа нь гүйгээд бусад айлаа халаагаад яндангаар гарахдаа хүйтэн болсон байна. Манайхан өндөр үнэтэй мод, нүүрс түлээд гарч буй халуун утааг ашигладаггүй. Энэ аргыг хэрэглэж эхэлбэл халуун утааг ашиглаж, түлшээ хэмнэх, утааг багасгах боломж бүрдэнэ. Амгаланд халуун наар байсан байшинг очиж үзсэн. Тэгэхэд тэр пийшингээс гарсан утаа нь газар доогуур яваад байшингаа халааж явсаар яндангаараа багахан утаа гардаг юм билээ.
Саяхан Бээжин хотод агаарын хонгил гаргаснаа зарласан. Гэтэл би 10 жилийн өмнө энэ асуудлыг тавихад хэн ч тоогоогүй. Одоо Хятадыг болголоо гэхээр болох нь гээд харж байна.
Завшаанаар Улаанбаатар хот уулын хөндийн аман дээр байна. Хэрэв тал газар байсан бол сэлгээ салхи гарахгүй. Тиймээс бидэнд хөтөл сэтлэхээс өөр гарц байхгүй боллоо. Хотын удирдлагууд ч хийх нь зөв гэсэн. Гадаадад агаарын хонгил гэж ярьдаг, харин манайд салхины хонгил гэх юм.
-Хөтөл сэтэлснээр сөрөг тал бий юу?
-Энд ямар ч аюул байхгүй. Ганц нэг ширгэсэн булаг бий. 100 гаруй мод тайрагдах юм билээ. Тэр моднуудаа зөөгөөд тарьж болно. Ингэж арга хэмжээ авахгүй бол хотын иргэд бүгд янз бүрийн өвчтэй болох нь.
Ганц Баянхошуугаар хүчтэй салхи ороод ирэхэд бусад салхи нь татагдаж утаа агаарын орчил хөдөлгөөнд орж, маш хурдан цэвэршинэ. Гүнтээр сэтэлбэл Долоон буудлаар агаар орж ирнэ. Тиймээс л энэ ажлыг хийх гэж би яриад яваа юм.
-Хотын агаар цэвэр болсноор хуурайшилтад нөлөөлөх болов уу?
-Манай хот маш их хуурайшилттай, хавартаа байнга хуурай шороогоор шуурч байна. Тиймээс хотын агаарыг чийгшүүлэхийн тулд Хужирбулангийн хөндийн олон га газрыг доошоо арван метр гүн ухаад том нуур байгуулах хэрэгтэй. Мөн Яармагийн бэлэн хонхор газрыг нуур болгох нь. Яармагаас Баянзүрхийн гүүр хоёрын хооронд Туул гол маань Сэлэнгэ мөрөн шиг их устай туналзах болно. Ингэснээр хотын иргэд нуурын дэргэд амарч, аялж, усанд орж, завиар зугаалж болно. Энэ бол миний мөрөөдөл. Би аль 2004 онд энэ тухай ярьж байсан.
Хужирбулангийн нуурыг хийхдээ карьераар хуулж, чулууг нь шигшиж авна. Тэнд ус тунахаар маш их ус хөрс рүү орно. Түүнийг нь Дүнжингаравын дээд талд 100 худаг зоогоод соруулаад авчихна. Ингэснээр хот цэвэр усаар дутахгүй, харин ч илүүдэлтэй болно. Хотод нуурууд бий болсноор хотын үзэмж сайжирч, агаар чийгтэй болох юм. Энэ ажлуудыг зориглон хийх л ёстой. Өөр ямар ч арга байхгүй.
2016 оны 4 сарын 15
Зууны мэдээ сонины архиваас
Зочин · 2017/01/06
ih zov sanaa bn tor zasag ni hiij chadahgui bol bugdeeree hurz jootuugaa bariad hodolvol yasiin be
Зочин · 2017/01/06
Энэ хүний саналыг маш зөв гэж дэмжиж байна. Жил бүр олон тэрбум төгрөг үрж байхаар нэг том ажил хийгээд л бүх асуудлыг шийдэж байна. Хүрз жоотуугаа бариад ч хамаагүй эхэлье.
ЗОЧИН · 2017/01/06
БАрилга хариуцсан Мөнхбаяр сайдаа та энэ талаар сонссон уу.Одоо барилгын яамныхан ажил нь гайгүй байгаа дээр доод хүмүүсээ чиглэл чиглэлээр нь үүнд хандуулж бусад дээд байгууллагын холбогдох албан тушаалтнуудад уламжилжилж хөдлөх юм бишүү Сэтгээч, хөдлөөч.Хот төлөвлөлтийн чухал асуудал энэ биш гэжүү
ЗОЧИН · 2017/01/06
ЭНЭ ЧИНЬ ХАРИН ЁСТОЙ ЗӨВ САНАА БАЙНА ХӨӨЕ.их олон талын ашигтай зүйлүүд цаана нь харагдаж байна.Ухалтаас гарсан их хэмжээний чулуу, голын хайргыг барилгын байгууллагууд дуртай нь аргагүй авна шүү дээ.Хотын даргаа энэ талаарх судалгаа дүгнэлтийг харьяа газрууддаа үүрэг өгч хийлгээч !Одоо тэд чинь хийсэн юмгүй баахан архайсан амьтад өрөөндөө буу халаад сууж байгаа шүү дээ.САНАЖ ЯВБАЛ БҮТНЭ.гэдэг биздээ Бид дандаа гуйлгачин чигээрээ байхгүй нь мэдээж.Ажилгүй бие биенээ муу чилж хэвтэхийн оронд өөдрөг шинэ юмыг хүлээж аваад болох талаас нь .....судалгаа хийгээд дүгнэлт гаргаад нийслэлчүүдээрээ хэлэлцүүлж санаа оноогоо солилцоё.Доорд ард түмнээс дээдлэх үйлс дэлгэрдэг....
Зочин · 2017/01/06
Утаагүй байх санаагаа хэлж байна. Харж үзвэл яасийн бэ. Олон тэр бумыг цацаж байхаар нэг хөтөл сэтлэх л юм байна шүү дээ.
геологич · 2017/01/06
би маш их дэмжиж байна. энэ бүгд шинжлэх ухааны үндэстэй шүү. Лондон шиг салхины эсрэг циклон үүсвэл хэдэн хүнээ үхүүлэж байж ухаарах юм шиг байгаа юм. нэмээд хэлэхэд нүүрсний уурхай болгоны дэргэд нүүрс боловсруулах үйлдвэр барьж түүхий нүүрс гаргахыг болиулах хэрэгтэй цахилгаан станцуудыг ч боловсруулсан түлшинд шилжүүлэх хэрэгтэй. дээд дарга нар ч сэтгэхгүй байгаа юм,тэд унацийг нь бодоод ингээд явуулаад байгаа байх ,тэрнээс биш Бат үүл ,Алтан хуяг нар чинь физикийн шинжлэх ухааны багш хүмүүс шүү дээ. сэтгэл гаргахгүй л байх гүй юу. Физик техникийн хүрээлэнгийнхнээс их юм горьдож байна даа.
Manaihan deegvvree alaltsaj ugch bnaa · 2017/01/05
Salhitai shunu Ulaanbaatarchuud maani hamaagvi saihan agaartai baidag shv dee. Yag ter zarim honhor gazruudaar salhinii ursgalgvi bolhoor jinhene agaariin bohirdol deed tsegtee bnga shahuu baidagldaa. Vvniig uul setelj salhin hongil gargaj l zogsooj bolno gehdee Ulaanbaatriig ter chigeer ni bish. Tegedch busad hesgvvdeer tudiilun ajiglagdahgvi baij bolohch vr dvn mash undurtei Gehdee bid ingej muiharlaj bhar bvgd Solongoschuud shig Gas hiid shiljchihl heregteishd. Londongiin aimshigt hort utaanaas yaj salsan hiigeer l salsan shv dee. Orsoos baigliin hiin shugam tataal abchiildaa. Teged endee bvgd Gazan tereg unaad l gazaar ger ornoo halaagaal. Uur busad zvils vnendee hen negnii karmaand ochij bisnesiig ni tetgeed l duusna. Tusul nereer shal hii hooson 5 6 jileer sunjirch bgad zamharhiin nemer!! Hii delberdeg auyltaich gesen 20 jiliin daraahaa harj amidaryaa 20 jiliin daraah 10 nastai bytshan vrsee bodoyoo tom tolgoitonguudaa ta nar zaisand housedaa arai deer jargana gej bodoo yuu?? Hamaatan sadan ah dvv nz nuhud ireedvin hvrgen ber ACH GUCHAA YANA WEEE?? Shal hii demii ardiin mungiig hantsuilj abaad hamgiin vnetei mashin hamgiin vnetei house gadaadad aylj CAsino toglohod tsatsaad duusgachihiin.Ydaj ter ih tsatsdag munguu ihenhiig ni Mongoldoo tsatsdag boloosoi shuud gadaadruu tsatsaj tansaglahiig ni Ihenh ni shuud oron ornii bankiudad abiachaad hab darchihna.. Ter banki ni uursdiinhuu ulsad ter ih mungiig chin ergeldvvleel saihan HUGJIJ BAIGAADAA XAX Estoi Vher Mongolchuud shv
asda · 2017/01/05
chi harin teneg erguu pizda baina. TIim ih nom unshan yum bol boov shig tarhitai al we chi.
Зочин · 2017/01/05
Nom unsh l gey da ! Edii naslachaad elii yum yarij yawhin