“Сэртэн” хэмээх сүрлэг уулын суганд “Рашаант” нэртэй маш сайн устай худаг байдаг. Энэ худагт 1996, 2001 онуудад хоёр удаа луу ичсэн тухай нутгийн хүмүүс ярьж байлаа. Тус худгийн ойролцоо “шовгор” хочит Цогт-Очир гэдэг айл өвөлжиж, хаварждаг байжээ. Тэднийтэй саахалт байдаг Доржпалам морио услахаар худаг дээр явж очтол Цогт-Очир худгийн ёроол бохирдсон байна гээд ёроолыг нь цэвэрлэх гэж байна хэмээн хүрз авчиран хусаад сууж байжээ. 

Доржпалам өнгийн үзээд, 
- Цогт-Очир минь, больж үз. Наадах чинь ер бусын юм байна. Арай луу биш биз дээ? гэхэд Цогт-Очир
-Юуны чинь луу. Дэмий балай юм ярьж байх юм. Харин чөтгөр, шулам нь байж мэднэ. Хурдхан цэвэрлэх нь дээр биш үү гэж эрс зөрж эрээн алаг, торгомсог саа мэт зүйлийг хуссаар байжээ. Доржпалам зөрүүд хүнтэй юу ярих билээ гэж бодоод морио услаад буцсан байна. Орой гэртээ цай ууж суусан Цогт-Очир гэнэт инээснээ, -Эхнэр, нааш ир. Миний аяганы ёроолд луу ичсэн байна гэж тас тас хөхөрчээ. Гайхсан эхнэр нь, 
- Чи юу яриад тэнэгтээд байгаа юм бэ? гээд нөхрийнхөө аягатай цайг очиж үзвэл хар цайтай аяганы ёроол үнэхээр нил гялалзсан саа мэт хар алаг юмаар дүүрчихсэн байж. Ямар сонин юм бэ? гэхэд Цогт-Очир, 
- Худгийн ёроол ийм болчихсон байхаар нь би цэвэрлэсэн юм. Мангар Доржпалам луу ичсэн байж мэднэ, боль гэж мэдэмхийрээд. Би бараг цэвэрлэчихсэн гээд инээж суужээ. Гайхсан эхнэр нь нэг их юм хэлэлгүй тэгэсхийгээд л өнгөрсөн байна. 

Эхнэр нь бага хүүтэйгээ унтахад Цогт-Очир хойморынхоо орон дээр дунд хүүтэйгээ унтсан байна. Үүр цайхын алдад дунд хүү нь ээжийнхээ орны өмнө ирчихсэн чичрээд зогсож байж. Юу болов гэхэд, аавын бие хайраад би даараад байна гэхэд нь эхнэр өвөртлөөд унтсан байна. Өглөө цайгаа чанаад нөхрийгөө сэрээх гэтэл аль хэдийнэ өнгөрөөд бие нь хөшчихсөн байжээ. Юунаас болсныг бүү мэд. Ах дүүсээ цуглуулан ажил явдлыг нь өнгөрөөгөөд заларсан ламаас асуувал тийм ч тодорхой юм хэлэлгүй яваад өгсөн байна. Үүнээс хойш хориод хонож байтал том хүү нь цай ууж сууснаа ээжийгээ дуудаж, -Миний аяганы ёроол хачин болчихож гэж. Тэгмэгц эх нь тэр дор нь цэвэрлээд аягыг хог дээр хаячихсан байна. Орой Цэнд авгай хүүхдүүдтэйгээ хоол идэж орондоо орохынхоо өмнө аяга цай уугаад хэвтэх гэтэл мөн л өөрийнх нь аяганы дотор тэр чигээрээ хар эрээн болчихсон байж. Гайхсан Цэнд авгай аягыг тэр дор нь хага цохиод гаргаад шидчихсэн аж. Ингээд л бага хүүгээ өвөртлөн унтжээ. 

Өглөө хүүхдүүд ээжийгээ босохыг хүлээцгээн хэвтэж цөхрөөд бостол ээж нь нас барчихсан байсан байна. Дахиад л бөөн ажил явдал болов. Өнчин хоцорсон гурван дүүгээ ээжийнхээ 49 хоногийг дуустал харж байгаад авч явахаар айлын ганц том охин нь үлдсэн байна. Хүүхдүүд балчир юм болохоор юу эсийг анзаарах билээ. Доржпалам талийгаач Цогт-Очирынд бууж том охинд болсон явдлыг нэгбүрчлэн ярьж өгчээ. Хэрэв аав чинь миний үгэнд орсон бол үхээ ч бил үү, үгүй ч бил үү. Хэрэв та нарыг зөвшөөрвөл ах нь гайгүй сайн ламд очоод ирдэг юм бил үү гэжээ. Талийгаачийн охин ч дуртай зөвшөөрсөн байна. Доржпалам зэргэлдээх сумынхаа нэгэн ламыг зорьж очжээ. 
Болсон явдлыг нэг бүр ярьж өгөөд өргөл барин “Аргалж өгөөч” хэмээн гуйжээ. Өвгөн лам судар эргүүлж, төөрөг буулгаснаа, 
- Ээ, бурхан минь. Чи арай эрт ирэхгүй дээ. Ямар ч их нүгэл хийсэн юм бэ? Хайран хүүхэд залуус гэж баахан ном уншаад ийн хэлжээ. Явуулын хувирамтгай шулмыг буснуулж. Чамайг очиход хүүхдүүд бүгд нас нөхчсөн байна. Чи зөв сэтгэлтэй хүн юм. Тэднийг өөриймсөг сэтгэлээр оршуул. Би чамд алтан савыг нь нээгээд өгье гэж ламын зүгээс хийх бүхнийг хийж өгсөн байна. Доржпалам зам зуураа тэр ламд нэг л итгэхгүй явсаар ирж. Үгүй ядаад хүүхдүүдийнх нь нэг нь ч болов байж л таараа гэж бодож явжээ. 

Гэртээ иртэл эхнэр нь бөлцийтлөө уйлчихсан, - Нөгөө Цогт-Очирын хүүхдүүд өчигдөр бүгд зэрэг нас барчихаж. Би амьтан хүнтэй нийлж гэр дотрыг нь зөөж тусгаарласан боллоо. Одоо яадаг билээ гээд унтсан байна. Өвгөн ламд үнэн голоосоо итгэсэн Доржпалам, том хүүгээ дуудан ирүүлж, 
- Чи яваад сумын банкнаас мөнгө аваад ир гэж давхиулжээ. Хүүхдүүдийг нас бардаг орой тэднийхээр Доржпаламын хүү буугаад мордсон байна. Тэднийд ороход хүүхдүүд хоорондоо, -Миний аяганы ёроол хээтэй болчихож. Минийх ч бас адил гэж өөр хоорондоо гайхан ярилцаж сууцгаасан байна. Тэдний дэргэд цай ууж суусан Доржпаламын хүүгийн аяганд юу ч байсангүй. Тэр айлын үлдсэн хүүхдүүд бүгд зэрэг үхсэн байсныг Доржпаламын авгай мэджээ. Үхрээ саагаад дуустал бүгд талийгаачийн хот руу цувчихсан аж. 

Тэгэхлээр нь араас нь очиж цааш хөөгөөд эргэж явахад нь талийгаачийн гэрээс хүн гарах нь битгий хэл яндангаас нь утаа ч гарахгүй байсан байна. Хүүхдүүд юм болохоор унтаж орхиж. Орж сэрээгээд буцахаас гээд яваад ортол гэр нь хүйт даагаад их зэврүүн байжээ. Зүүн орон дээр хэвтэж байсан эгчийг нь сэрээх гэтэл нас бараад бие нь хөшчихсөн байсан байна. Балмагдсан хөгшин сандран бусдыг нь сэрээх гэтэл бүгд өөд болсон байж. Айсан хөгшин шогшоогоороо гэртээ очиж хүүгээ ойролцоо айлууд руу мордуулж, олны хүчээр тэднийг ном гүрмийнх нь дагуу тусгаарлуулаад байсан байна. 
Үүнээс хойш дахин худагт эрээн юм үзэгдэхээ больж, хүмүүс амар жимэр амьдарцгааж буй ажээ.
Эх сурвалж www.wikimon.mn