Хотын захиргааны нэгдүгээр байр буюу нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газрын хуучин байшинг буулгаж, буурин дээр нь орчин үеийн стандарт бүхий шинэ барилга барихаар болсон. Улмаар эдийн засгийн хөгжлийн газраас концесс олгох уралдаант болзлыг зохион байгуулан “Голомт фаннэйшнил” компани шалгарсан юм.

Тус компани өөрийн хөрөнгөөр төмөр бетонон карказан хийцтэй зургаан давхар, нэгдсэн зоорийн нэг давхартай нийт 17037 метр квадрат талбай бүхий барилгыг хотын захиргааны гурван давхар “пин”-гийн оронд барихаар төлөвлөөд байна.

Дөчин долоон онд баригдаж, хоёр мянга долоон онд ашиглалтынх нь хугацаа дууссан байрны оронд сүндэрлэх шинэ барилгынхаа зураг төсөл, төлөвлөгөөг нийслэлийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлаар батлуулаад буй. Гэвч хотын энэхүү шийдвэрийг ард түмэн ихээхэн эсэргүүцэж байгаа бололтой. “Түүхийн дурсгалыг устгах нь”, “хотын дарга танил тал, найз нөхөдтэйгөө нийлж идэж уух нь”, “захиргааны гурван давхар байрыг залгилахад хүрлээ” гэж баахан хардаж сэрдэн, харааж зүхэж сүйд болж байна. Энэ бүхнийг эрүүл саруул ухаанаар харж, наанатай цаанатай бодоход арай хэтэрнэ ээ.

Тарж бутарсан, салж нийлсэн, сараа саравчийг малын пин гэдэг. Дэлхийн том том хотуудын тэнгэр баганадсан орчин үеийн барилга байгууламжийн дэргэд хотын захиргааны гурван давхар шар байшин үнэндээ малын пин л байхгүй юу. Малын саравч шиг навсгар байшин түүхийн дурсгал байна гэдэг үнэндээ хэтэрсэн асуудал болно биз дээ. Улаанбаатар хотын зүрх нь болсон төв талбайн дэргэд, жинхэнэ “А” бүсэд орчин үеийн стандартад нийцсэн, машины зогсоолоос аваад бүхий л төлөвлөлтийг нарийн чанд баримталсан барилга сүндэрлэн босно гэдэг бүтээн байгуулалт биш гэж үү. Улсын төсвөөс нэг ч төгрөг авахгүйгээр концессын гэрээгээр барилга байгууламжийн ажил явагдана гэдэг өнөө цагт дэлхийн улс орнуудын хамгийн дэвшилтэт арга болсон. Хотын захиргааны байр ийм зарчмаар, олон улсын хууль дүрмийн дагуу баригдахаар болсон.

Нийслэлийн засаг ноён танил тал, найз нөхөдтэйгөө нийлж захиргааны байрыг маань залгиж байна гээд цуураад байгаа. Ингэхэд хувааж идэхгүйгээр, хэн нэгэндээ илүүчилж өгөхгүйгээр бүтдэг ажил гэж энэ дэлхий дээр байна уу. Миний бие Бат-Үүлийг найз нөхөдтэйгөө нийлээд хуваагаад идчих гэж байгаа юм биш гэж хэлж байна. Ашиглалтынх нь хугацаа дууссан “малын пин”-гийн оронд хэн нэгэн нөхөр барилга барих нь гарцаагүй. Барилга барихын тулд хотын захирагчаас хууль дүрмийн дагуу нэг нь газрын зөвшөөрлийг авч таарна. Цаанаа бас ашиг хонжоо олохыг бодож таарна. Үнэ хөлсгүй ажил хөдөлмөр, мөнгөн дүнгээр хэмжигддэггүй бүтээн байгуулалт гэж хаана ч байхгүй.

Бусдын хардаж сэрдээд байгаа шиг Бат-Үүл ойр дотнын таньдаг мэддэг, найзалж нөхөрлөж ирсэн, манайхны хэлдгээр зан зангаа авсан нэгэндээ өгсөн бол бүр чиг сайн. Учир нь андын журмыг баримталсан хүн наад зах нь хулхидаад алга болдоггүй л байхгүй юу. Хичнээн хууль дүрмийн хүрээнд ч гэлээ, нэр зүс үл мэдэх нөхөрт итгэл хүлээлгэж өгөөд адаг сүүлд нь хоосон хоцрохыг алийг тэр гэхэв. Танихгүй бурханаас таньдаг чөтгөр дээр гэдэг биз дээ.

Дотнынхоо хүнд бат итгэлтэйгээр өгч, найзын ёсоор тус болж дараа нь ард түмэндээ нүүр бардам байх шиг бахтай зүйл амьдралд үгүй. Ер нь явж явж хүн гэдэг чинь таньдаг мэддэг нэгэндээ тус дэм болохыг боддог шүү дээ. Тиймээс хотын даргыг “Голомт фаннэйшнил” компани буюу дотнын нөхөртөө захиргааны байраа концессын гэрээгээр өгсөн байгаасай гэж бодоод буй минь энэ.

Дотнын нөхөртөө итгэл хүлээлгээд зогсохгүй Монголын хэвлэл мэдээллийнхний нэг нүдээрээ ч үзэж чадахаа байсан, есөн шидээр нь хэлээд байгаа хүү Чулуудайдаа хариуцуулсан бол бүр сайн байна. Улаанбаатарын зүрх нь болсон төв талбайн дэргэд улсын баатар эцгийнхээ нэрийг бодоод ёстой нэг хийсэн шиг хийж, барьсан шиг барьж, нүүр бардам хүлээлгэж өгөх байлгүй. Эцэгтээ хийж өгч байгаа юм шиг хандана, хүний хүү тийм л байдаг хойно. Эр хүн ямар ч үед төрсөн хүүдээ итгэдэг. Хүний амьдралд энэ бол бичигдээгүй хууль юм.

Дэлхийн том том хотуудыг үнэндээ яаж боссон гэж бодно. Бурхан тэнгэр тэднийг гэнэт бий болгочихоогүй. Таньдаг, мэддэг нэгэндээ итгэдэг амьдралын зарчмаар явсан нь мэдээж. Хүн төрөлхтний нүдийг булаадаг Нью-Йорк хотын Манхэттен гэж дүүрэг бий. Манхэттений тэнгэр баганадсан, хийц дизайны жинхэнэ урлаг, өнгө гэрлийн гайхамшиг болсон барилгуудын түүхийг аваад үзье. Яг үнэндээ бол Нью-Йорк хотын захирагч таньдаг нэгэндээ газрыг нь өгч, орчин үеийн гол мөрдлөг болсон “концессын гэрээ”-гээр авсан нэг нь бас жаахан ашиг олох гэж хөдөлмөрлөж зүтгэсний хүчинд өнөөдрийн Манхэттен сүндэрлэсэн.

Олон улсын жишиг хотуудын бүтээн босголтын түүх ийм. Хүний нийгмийн хөгжил дэвшил ингэж бий болдог. Үндсэндээ олон танилуудын хоорондын итгэлцэл, хэн нэгнээ хүндэтгэсэн хүндлэл, ирээдүйгээ харсан зөв ухаарал, эрмэг зоримог алхам дээр тогтдог байна. Аль ч нийгэмд найз нөхөд, танил талын хүрээний итгэлцлийн гагнаас, түүнийг холбосон хүнлэг чанар байж улс орон оршин тогтнох дархлаа нь болдог. Социализмын үед ч хэн нэгэн нөхөр таньдаг дарга дээрээ ороод “Наад ажлаа манайд өгчих. Унац нь хаачихав” гэж ярьдаг байсан.

Монголчууд бид аливаа зүйлийн учир мэдэхгүй, дэндүү харанхуй бүдүүлэг байгаагийн илрэл юм бүгдээс харагддаг. Анагаахын шинжлэх ухааны гол төв болсон, бидний хүсч мөрөөдөөд хүрэхээргүй эмнэлгийг Японы Засгийн газрын тусламжтайгаар Монголд барья гэтэл “империалистуудаар амиа авруулахгүй, энд мод тарина” гэж өвчигнөцгөөсөн. Энэ мэт эх оронч царайлсан хийрхэл, энэ олон жагсаал цуглаан эвсэл, дээрээс нь ашиг сонирхлын зөрчлийн гэдэг ч юм уу, ард иргэдээ гэнэт баяжиж, хөрөнгөтэй болохыг эсэргүүцсэн хууль зай завсаргүй “нүдэж” байхад Монголд Манхэттен шиг өндөр барилга босохгүй. Үндэсний хөрөнгөтнүүд, баялаг бүтээгч үнэт капиталууд бий болохгүй, харин түүнийг эсэргүүцэгч, нураагчид үй түмээрээ үржиж буй цагт улс орон яаж хөгжих юм.

Уул уурхай, ашигт малтмал, барилга байгууламж, бүтээн байгуулалт гэсэн бүхэнд саад тээг болж, хий хоосон хийрхэцгээж, огтоос амьдралгүй зүйл ярьж харанхуй бүдүүлэг байхаа больё. Аливаад ултай суурьтай ухаалаг хандаж, дэлхийн хөгжил дэвшлийн нэгэн жигүүр болсон Улаанбаатар хотыг хамтдаа цогцлоон босгож амьдрах хэрэгтэй.