Ес эхэллээ. Утаа ихэслээ. Уг нь улаанбаатарчууд энэ өвөл утаа бууруулах сайжруулсан түлшийг бүх нийтээрээ хэрэглэж байгаа. Гэвч утааны хүхэрлэг чанар нэмэгдээд байгааг мэргэжлийн байгууллагууд анхааруулаад эхэлчихсэн. Харин албаны хүмүүс үүнийг авто машины яндангаас ялгарч буй хүхэрлэг хийнээс үүсэлтэй гэж байгаа.

Авто машин хорт хий ялгаруулах үндэс нь ерөөсөө хэрэглэж буй шатахуунтай холбоотой. Шатахуун чанаргүй, хуурамч байгаагийн хамгийн гол илрэл бол энэ.

Хуурамч шатахууны асуудал олон жилийн өмнөөс яригдаж эхэлсэн сэдэв. Өнгөрсөн жил гэхэд Монголын шатахуун хэрэглэгчдийн холбооноос хэвлэлийн бага хурал зарлаж тус холбооны Удирдах зөвлөлийн гишүүн Ж.Лхагва “Багахангай дүүрэгт хоёр хоногийн өмнө 280 галт тэрэг химийн бодис буюу нефтийн туслах бүтээгдэхүүнийг оруулж ирсэн. Хэрэв гаалийн татвар төлсөн бол нэг вагон тутамд 12 сая төгрөгийн татвар ногдуулах байв. Татварыг тэглэснээс болоод ийм хэмжээний мөнгө алдсан гэсэн үг. Уг нь 2016-2017 онд оруулж ирсэн нефтийн бүтээгдэхүүнээс татвар авсан бол бид улсдаа 60 тэрбум төгрөгийн татвар төлөх боломжтой байжээ” хэмээн мэдэгдэж байв. Ингэж мэдэгдэж байсан байгууллага удахгүй чимээгүй болж, энэ асуудал намжмал байдалд шилжсэн.

Харин он гараад өнгөрсөн хоёрдугаар сард УИХ-ын гишүүн Н.Амарзаяа Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхэд “Шатахууны үнийн хэлбэлзэл, чанар болон нефть-химийн бүтээгдэхүүнүүдэд Засгийн газраас баримталж буй бодлого”-ын талаар асуулга тавьсан юм. Асуулгын дунд авто бензин, шатахууны чанарын талаар ноцтой мэдээлэл авагдсан байсныг энд дурдъя. Тодруулбал, “…Монгол Улсын шатахуунтай холбоотой нөхцөл байдлыг ашиглан 2016 оноос эхлэн зарим аж ахуйн нэгжүүд керосин, нафта, химийн нэрлэгийн бүтээгдэхүүнүүдэд гэх мэт татваргүй нефть-химийн бүтээгдэхүүнтэй холих замаар автобензин, дизелийн түлшний үйлдвэрлэл явуулж, бүтээгдэхүүнээ зах зээлд өндөр ашигтайгаар борлуулах ажиллагаа эхэлсэн гэдгийг иргэд мэдээлсээр ирсэн… Судалгаанаас харахад 2015 онд 16,2 мянган тонн нефть-химийн бүтээгдэхүүн импортлосноос керосин 4,3 мянган тонн, 2016 онд нийт 85,6 мянган тонн бүтээгдэхүүнээс 59,4 мянган тонн керосин, 12,6 тонн нафта тус тус импортолсон байна. Үүнээс керосины хувьд авч үзэхэд шатахууны ОАТ-ын хэмжээ бага байхад импортын хэмжээ зөвхөн хэрэглээний хэмжээгээр авч байсан бол татварын хэмжээ нэмэгдсэн 2016 оноос хойш керосины импортын хэмжээ 72 хувиар огцом нэмэгдсэн үзүүлэлттэй байна. 2017, 2018 онуудад ч огцом нэмэгдсэн үзүүлэлттэй байна. Мөн керосинтой хамтаар нефтийн нэрлэгийн хүнд, хөнгөн фракцийн химийн бүтээгдэхүүнийг хилээр оруулж ирж буй нь хуурамч, чанарын шаардлага хангахгүй бензинээр хэрэглэгчдэд үйлчилж байгаагийн илрэл…” гэсэн нь анхаарал татахаар мэдээлэл юм.

Асуулгыг хариуг төд удалгүй Ерөнхий сайдыг төлөөлж ЗГХЭГ-ын дарга Л.Оюун-Эрдэнэ өгч байв. Тус мэдээлэлд Засгийн газрын зүгээс керосин хэрэглээгээ хэд дахин давсан хэмжээгээр импортлогдож байгааг хүлээн зөвшөөрч, Ерөнхий сайдын 2018 оны 12 дугаар сарын 10-ны өдрийн 201 дүгээр захирамжаар газрын тосны бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч болон бөөний, жижиглэнгийн худалдааа эрхэлж байгаа ААН-үүдийн бүтээгдэхүүнд чанарын хяналт шалгалт хийж дүгнэлт гаргах ажлыг зохион байгуулах ажлын хэсэг томилсон байдаг. Ажлын хэсэг 2019 оны гуравдугаар сарын 4 гэхэд шалгалтын тайлангаа тавих ёстой байв. Гэвч өнөөг хүртэл албан ёсны тайлан мэдээлэл гараагүй байна.

Энэ асуудалд бизнесмэн, эдийн засагчид, экспертүүд ганц л юм хэлдэг. Хуурамч шатахууныг бүрдүүлэгч гол бодис нь керосин. Керосиныг Монгол Улсын хилээр онцгой албан татваргүй оруулж ирдэг. Үүнийг л болиулаад, онцгой албан татвар ногдуулдаг болъё гэсэн санааг тэд хэлдэг. УИХ-ын нэр бүхий олон гишүүн энэ талаар санал, санаачилга гаргаж байсан удаатай. Тэгсэн хэрнээ хэн ч керосинд онцгой албан татвар тавихыг хүсдэггүй.

Улсын төсвийн орлого бүрдүүлэхээр төр засгаас янз бүрийн арга саам санаачилсаар байгаа. Зарим нь бүтэж, зарим нь бүтэхгүй нь ч байна. Тэгвэл төсвийн орлого нэмэгдүүлэх ганц шийдэл нь керосиныг онцгой албан татвартай болгох явдал юм.

Керосин импортлоход онцгой албан татвар төлдөг болчихвол олон сайн үр дагавар гарахаар байгаа. Нэгдүгээрт, онцгой албан татвараар маш их хэмжээний мөнгө орж ирэх боломжтой. Ингэснээр төсвийн алдагдлыг нөхнө. Хоёрт, хорт хийтэй утаа багасна. Гуравт, олон жил яригдаж шийдлээ хүлээсэн хуурамч шатахууны тухай ойлголт байхгүй болно.

Манайхаас хэдэн зуу, саяар давсан хүн амтай дэлхийн улс орон тэр хэмжээгээрээ автомашин хэрэглэж буй. Тэдгээр улс орны авто машин хорт утаа үүсгэдэггүй, болоод л байдаг. Харин манайд утаа бууруулах сайжруулсан түлш хийгээд байхад хорт утаатай хэвээр байна гэдэг хуурамч шатахуунтай холбоотой гэж дүгнэж болохоор байгааг эх сурвалж хэлж байгаа юм. Тэгээд ч керосины хэрэглээ манайд өмнөх үеийг бодвол эрс багассан. Үйлдвэрийн зориулалтаар багахан хэмжээгээр хэрэглэхийг хуулиар зөвшөөрсөн байдаг. Тийм атал хэрэглээнээс хэдэн арав давж, хэдэн арван мянган тонноор нь оруулж ирсээр байгаа нь хуурамч шатахууны үйлдвэрлэл манайд “эрчимжиж” байгааг батална. Тиймээс керосиныг онцгой албан татвартай болгох зайлгүй шаардлагатай байна.

Онцгой албан татвар гэдэг нь хууль тогтоомжоор тусгайлан заасан бараа үйлчилгээнд албан татвар ногдуулах ажиллагааг хэлдэг. Бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээний үнээр дамжин эцсийн хэрэглэгчээр төлөгддөг учир хэрэглээний буюу шууд бус албан татварт тооцогддог. Бусад төрлийн татвараас өндөр байдгаараа онцгой албан татвар онцлогтой.

Ерөнхий сайдын захирамжаар газрын тосны бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч болон бөөний, жижиглэнгийн худалдаа эрхэлж байгаа ААН-үүдийн бүтээгдэхүүнд чанарын хяналт шалгалт хийж дүгнэлт гаргах ажлыг зохион байгуулах ажлын хэсэг томилсон байдаг. Ажлын хэсэг тайлангаа тавих хугацаа хэдийнэ өнгөрч, өнөөг хүртэл хэн ч энэ талаар тайлбар мэдээлэл хийгээгүй байгааг нийтлэлийн төгсгөлд дахин онцолъё. Ерөөс хуурамч шатахуунтай холбоотой мэдээлэл гараад л тэгсхийгээд намжчихдаг. Холбогдох албаныхан шаардлагатай мэдээллээр олон нийтийг хангадаггүй. Эцэст нь нийгэмд маш их эргэлзээ бий болчихоод байна. Тэгвэл энэ эргэлзээг хагалах гол шийдэл бол керосиныг онцгой албан татвартай болгох явдал юм.

ӨДӨР ТУТМЫН СОНИНУУДЫН “ЭРЭН СУРВАЛЖЛАГЧ” НЭГДЭЛ

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин