Баян-Өлгийд монгол хүүхдүүдийн эрх ноцтой зөрчигдөж байна
2017/04/05
Б.ЭНХЗАЯА
Хүний эрхийн үндэсний комиссоос 2016 оны Монгол Улсын хүний эрхийн нөхцөл байдлыг тусгасан 16 дугаарилтгэлийг УИХ-д өргөн барив. Энэ удаагийн илтгэлд хүүхдийн эрхийн хэрэгжилт, тэр дундаа хүүхдийн эрх, хамгааллын талаарх мэдлэг хандлага, хэлний цөөнх хүүхдийн сурч боловсрох эрх, хөгжлийн бэрхшээлтэйхүүхдийн зарим асуудлыг тусгаснаас гадна төрийн албан хаагчийн хөдөлмөрлөх эрх, хувийн хэвшилдажиллагчдын хөдөлмөрлөх эрхийн хэрэгжилтийг онцолжээ. Хүний эрхийн энэ удаагийн илтгэлээс хэлний цөөнххүүхдийн асуудал анхаарал татав.
БАЯН-ӨЛГИЙН ХҮН АМЫН ДОЛООН ХУВЬ НЬ ДӨРВӨД, УРИАНХАЙ, ТУВА, ХАЛХ ЯСТНУУД
ХЭҮК-т хандаж буй иргэдийн өргөдөл гомдолд Баян-Өлгий аймагт амьдарч буй монгол угсаатан, тэр дундаа монголхүүхдийн эрх, сурч боловсрох эрхийн асуудлыг хөндөх болжээ. Баян-Өлгий аймаг 100727 хүн амтай, тэдний 93 хувийг казахууд эзэлдэг бол үлдсэн долоон хувийг дөрвөд, урианхай, тува, халх ястан эзэлдэг. Тус аймагт нэгталаас хэл, соёл, зан заншлын өвөрмөц ялгаа бүхий казах, тува үндэстэн, нөгөө талаас энэхүү өвөрмөц соёлындунд угсаа гарал, хэл, соёлын ялгаа бүхий халх, дөрвөд, урианхай зэрэг ястан зэрэгцэн оршиж буй гэсэн үг. 2016 оны байдлаар тус аймагт буриад 652, дөрвөд 996, тува 1393, урианхай 5340, халх ястан 1138 хүн оршин суужбайна. Эдгээр цөөнх иргэдийн ирээдүй хойч болсон хүүхдүүдийг анхааралдаа авч эрхийг нь ярьж байсантохиолдол аль ч төвшинд өнөөг хүртэл үгүй.
Энэ үндэслэлээр ХЭҮК-оос НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн дэмжлэгээр “Бүх нийт боловсролын төлөө ” иргэнийнийгмийн үндэсний эвсэлтэй хамтран өнгөрсөн онд Баян-Өлгий аймаг дахь хэлний цөөнх хүүхдийн сурч боловсрохэрхийн хэрэгжилтэд судалгаа хийжээ. Өөрөөр хэлбэл, Баян-Өлгий аймагт амьдарч буй угсаа гарал, хэл, соёлынхувьд ялгаатай, хэлний цөөнх болох халх, дөрвөд, урианхай, тува ястны хүүхдийг онцолсон байна. СудалгаандБаян-Өлгий аймгийн Өлгий, Булган, Буянт, Цэнгэл, Алтанцөгц гэсэн таван сумын 693 хүнийг оролцуулжээ.
ХЭЛНИЙ ЦӨӨНХ ГУРВАН ХҮҮХЭД ТУТМЫН НЭГ НЬ ЦЭЦЭРЛЭГТ ЯВДАГГҮЙ
Баян-Өлгий аймгийн ИТХ-ын 2014 оны 51 дүгээр тогтоолоор “Хос хэлээр сургалт явуулдаг сургуулийн сургалтынталаар баримтлах аймгийн бодлого, чиглэл”-ийг баталж, хичээлийн агуулгыг төлөвлөсөн ч амьдрал дээр хэрэгжижчадалгүй, хэлний цөөнх хүүхдүүд эх хэлээрээ сурч боловсрох эрх нь зөрчигдсөөр иржээ. Судалгаанд хамрагдсанзорилтот бүлгийн суралцагчдын 62.8 хувь, хяналтын бүлгийн 61.8 хувь нь сургуулийн өмнөх боловсролдхамрагдсан байхад үлдсэн хувь нь хамрагдаж чадаагүй байна. Өөрөөр хэлбэл, асуулгад оролцсон гурван хүүхэдтутмын нэг нь сургуулийн өмнөх боловсрол эзэмшилгүйгээр сургуульд суралцаж байна. Үүний шалтгаан нь баг, сумын төвөөс алслагдсантай холбоотой ч үр дүнд нь сургуулийн өмнөх боловсролд хамрагдаагүй, монгол хэлмэдэхгүй суралцагчид сургуульд орохдоо монголоор мэндэлж чадахгүй, энгийн үг хэллэг ойлгохгүй байх нь элбэгбайдаг аж. Тиймээс энэ хүүхдүүдэд эхний ээлжинд монгол хэл заах хэрэгтэй болдгоос сургалтын хоцрогдол үүсчэхэлдэг нь судалгааны явцад тогтоогджээ.
Судалгаагаар хос хэлээр /казах, монгол/ суралцахад тулгардаг бэрхшээлийн талаарх асуулгад хамрагдсанзорилтот бүлгийн хүүхдийн 61.7 хувь нь ярихад, 55.1 хувь нь багштайгаа ойлголцоход, 51.4 хувь нь бичихэд, 41.1 хувь нь сонсоход, 34.6 хувь нь уншихад, 11.2 хувь нь ангийнхантайгаа ойлголцоход бэрхшээл тулгардаг гэжхариулсан байна. Үүний жишээ бол монгол хэлээр сайн ярьж чаддаггүй казах багш монгол хүүхдүүдтэй барагхарьцдаггүй, үүнээс үүдэн хүүхдүүд багшаасаа хичээлийг тодруулж, дэлгэрүүлж асуух боломжгүй болдог байна.
БАЯН-ӨЛГИЙД ТӨРИЙН АЛБАН ЁСНЫ ХЭЛЭЭР СУРГАЛТ ЧАНАРТАЙ ЯВАГДАХГҮЙ БАЙНА
Судалгааны багийнхан Баян-Өлгий дэх хэлний цөөнх хүүхдийг сурч буй нөхцөл байдлаас үндэслэн тус аймагттөрийн албан ёсны хэлээр сургалт чанартай явагдахгүй, хэлний цөөнх хүүхэд зонхилох бүлгийн хэлийг мэдэхгүйнулмаас ангийнхан, үе тэнгийнхэнтэйгээ харилцахад бэрхшээл учрах, хичээлийн заавраа бүрэн ойлгохгүй учирбусдаас сурлагаар хоцрох, үе тэнгийнхэн хоорондоо бие биенээ үндэс угсаа, хэлээр ялгаварлан гадуурхаххандлага түгээмэл байна гэж дүгнэжээ. Мөн зонхилох бүлгийн хүүхдүүдтэй хамт дотуур байранд амьдарч байгаахэлний цөөнх суралцагчийн хувьд анги дэвших тусам сургуулийн багш, ажилтан, үе тэнгийнхний зүгээс ялгаварлангадуурхах, зодох, шийтгэх, дээрэлхэх үзэгдэл улам нэмэгддэг гэж бүлгийн ярилцлагын үеэр онцолсон нь анхааралтатаж байна.
Тодруулбал, судалгаанд хамрагдсан зорилтот бүлгийн 10 суралцагч тутмын зургаа нь өөр үндэс угсаа, хэлнийялгаанаас болж сургууль дээрээ ямар нэгэн байдлаар хүчирхийлэлд өртөж байсан гэжээ. Хэлний цөөнх сурагчдынярьснаар казах хүүхдүүдээс илүү казах багш нарыг ялгаварлал илүү байдаг. Жишээ нь казах, монгол хоёр хүүхэдмаргалдлаа гэхэд хэнийх нь буруу байх нь хамаагүй, үргэлж л монгол хүүхдийн буруу болж таардаг. Багш нар, сургуулийн удирдлагууд яаж ийж байгаад л монгол хүүхдийн буруу болгочихдог гэж ярьсан тохиолдол ч байна.
ЗАСГИЙН ГАЗРААС ДАРААХ АРГА ХЭМЖЭЭ АВАХЫГ ШААРДЖЭЭ
Хүүхдийн сурч боловсрох, хэл ус, үндэс угсаа, шашин шүтлэгээр ялгаварлан гадуурхахгүй байх эрхийг Монголтөдийгүй дэлхий дахинаа тунхаглан зарласан. Гэвч хүүхдүүд халх, дөрвөд, тува, урианхай ястан болж төрснөөсөөболж эх орондоо нүд үзүүрлэгдэн, сурч боловсрох эрхээ эдэлж чадахгүй байгаа нь харамсалтай. Тэд хэн ч, ямарястан ч бай Монгол Улсад эрх тэгш амьдрах, хайрлуулах, сурч боловсрох эрхтэй. Энэ ч үүднээс ХЭҮК-оос Засгийнгазраас Баян-Өлгий аймгийн алслагдсан, хэл, соёлын ялгаатай бүлгийн тусгай хэрэгцээ онцлогийг харгалзан үзэжарга хэмжээг авахыг шаарджээ. Тодруулбал, аймгийн хэмжээнд сургуулийн өмнөх боловсрол олгох монголцэцэрлэггүй байгаад дүгнэлт хийж, бодлогын болон зохион байгуулалтын арга хэмжээ авах, хэлний цөөнххүүхдийн сургууль, боловсролд зориулан тусгайлан төсөв хөрөнгө гаргаж, аж төрж буй нутаг орондоо анги дүүргэлтхаргалзахгүйгээр, эх хэлээрээ суралцах боломжийг бүрдүүлэх. Улмаар Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортыняамнаас Төрийн албаны зөвлөлтэй хамтран боловсролын салбарт ажиллаж байгаа төрийн албан хаагчдын хэл, соёлын ялгаатай бүлгийн хүмүүстэй харилцах мэдлэг, ур чадвар, хандлагыг шалгаж, шаардлагатай ур чадварыгэзэмшүүлэх, аймгийн Боловсролын газар хэлний цөөнх бүхий сургууль бүрт угсаатны байдлаар судалгаа хийж, хүүхэд нэг бүрийн хөгжлийн явцыг хянах, мэдээллийн сан бүрдүүлэх, хүүхдийн гомдлыг алагчлалгүйгээр, шударгаар шийдвэрлэх, ялгаварлан гадуурхалтыг хөхиүлэн дэмжиж буй аливаа үйлдлийг таслан зогсоох, ёс зүйналдаа гаргасан, хүүхдийн эрх зөрчсөн этгээдтэй хариуцлага тооцдог байх шаардлагатай байна гэжээ.
харсан · 2017/04/06
Зурагтаар харсан, ажилд ормоор байна гэж аймгийн засаг даргад хандахад цэргийн анги дээрээ оч гэж байсанг санаж байна. Юун хүүхэд, монгол хүн бүрийн эрх айхтар хөндөгдөж байгаа. Баянөлгийд дэлгүүрт ороход өөдөөс нь хасагаар ярьж чи хэн бэ гэдгийг харуулдаг аймаг
зочин · 2017/04/05
казакуудыг цааш нь гаргаад олон ястнуудаа аваачаад суулгачихаач
BAYAN ULGII BOL ALTAI URIANHAI NARIIN ULGII NUTAG BOLHOOS SHINJANII UYGUR KAZAKUUDIINH BISH GEDGIIG BAINGA SANUULAJ BH HEREGTEI!!! GEREE BARIMT NI HURTEL BDAG!!! · 2017/04/05
HM
BAYAN ULGII BOL ALTAI URIANHAI NARIIN ULGII NUTAG BOLHOOS SHINJANII UYGUR KAZAKUUDIINH BISH GEDGIIG BAINGA SANUULAJ BH HEREGTEI!!! GEREE BARIMT NI HURTEL BDAG!!! · 2017/04/05
HM
BB · 2017/04/05
BAYAN ULGII BOL ALTAI URIANHAI NARIIN ULGII NUTAG BOLHOOS SHINJANII UYGUR KAZAKUUDIINH BISH GEDGIIG BAINGA SANUULAJ BH HEREGTEI!!! GEREE BARIMT NI HURTEL BDAG!!!
zochin · 2017/04/05
zochin · 2017/04/05
Bayan ulgii aimag gej odoohondoo nerlegdej l baina ireeduid Bayan ulgii gej tusgaar uls bolno geed zutgej magadgui l humuus dee
Насаа · 2017/04/05
Энэ бол үндэс угсаагаараа биe биeнээ ялгварлан гадуурхах ,хоорондоон муудалцуулах асуудал биш одоогийн боловсролын яамны дутуу дулимаг бодолгоос л болж байгаа явдал дээр нь эдийн засагтийн гэхээсээ илүү улс төр,албан тушаалын төлөө намчирхаж талсах явдал энэ аймагийг сүйрүүлж байна даа
Насаа · 2017/04/05
Энэ бол үндэс угсаагаараа биe биeнээ ялгварлан гадуурхах ,хоорондоон муудалцуулах асуудал биш одоогийн боловсролын яамны дутуу дулимаг бодолгоос л болж байгаа явдал дээр нь эдийн засагтийн гэхээсээ илүү улс төр,албан тушаалын төлөө намчирхаж талсах явдал энэ аймагийг сүйрүүлж байна даа
Насаа · 2017/04/05
Энэ бол үндэс угсаагаараа биe биeнээ ялгварлан гадуурхах ,хоорондоон муудалцуулах асуудал биш одоогийн боловсролын яамны дутуу дулимаг бодолгоос л болж байгаа явдал дээр нь эдийн засагтийн гэхээсээ илүү улс төр,албан тушаалын төлөө намчирхаж талсах явдал энэ аймагийг сүйрүүлж байна даа
Зочин · 2017/04/05
hasguudiig MGL s gargaval taarna!!!!!
Амараа · 2017/04/05
Казахууд газар нутгийн нэрийг өөрчилж байгааг хуулиар хориглох хэрэгтэй. Одоогийн байдлаар Монголчуудын хэдэн мянган жил нэрлэж байсан, уул усны нэрийг бүгд казах болгосон. ж нь: Алтай таван богдыг, бэст богда ч гэх шиг. Хуучны хиргисүүрүүдийн хажууд оршуулгын газраа хийчихсэн, хиргисүүрний чулуугаар хажууд нь том хашаа барьчихсан, тэр дотроо нас барсан хүмүүсээ оршуулдаг болчихсон. Баян өлгий аймгийн ямар нэг суманд очвол тантай хэн ч Монгол хэлээр ярихгүй, хөдөө мал хариулж байгаа хүүхэд ганц ч Монгол хэл мэдэхгүй, яг л гадаад оронд явж байгаа юм шин болчихсон. удахгүй тусгаар улс болно гэхэд гайхах зүйлгүй.
Hahaha · 2017/04/05
Bayanulgiig taliin yvsad taliin hovdod negtge
Hahaha · 2017/04/05
Bayanulgiig taliin yvsad taliin hovdod negtge
Zochin · 2017/04/05
ene chin odoo arai l dendsen asuudal bna, mongol huuhed mongol ulsdaa ibgej doromjluulna gej baij bolohgui asuudal shu, ovog deedsiin suns hilegneh bh daa. Eronhii said maani anhaaraldaa avch hoorhii ter Mongol huuhduudee nuruu teneger, hartz oodoo alhah bolomj olgohiig husej bna.
Zochin · 2017/04/05
ene chin odoo arai l dendsen asuudal bna, mongol huuhed mongol ulsdaa ibgej doromjluulna gej baij bolohgui asuudal shu, ovog deedsiin suns hilegneh bh daa. Eronhii said maani anhaaraldaa avch hoorhii ter Mongol huuhduudee nuruu teneger, hartz oodoo alhah bolomj olgohiig husej bna.
Zochin · 2017/04/05
ene chin odoo arai l dendsen asuudal bna, mongol huuhed mongol ulsdaa ibgej doromjluulna gej baij bolohgui asuudal shu, ovog deedsiin suns hilegneh bh daa. Eronhii said maani anhaaraldaa avch hoorhii ter Mongol huuhduudee nuruu teneger, hartz oodoo alhah bolomj olgohiig husej bna.
Казак монгол хос гэж байж болохгүй · 2017/04/05
Монгол улс юм чин монгол хэлээрээ бүх хичээл заах учиртай ийм олон толгойтой байж болохгүй ээ казакууд тусдаа улс юмуу ингэж болохгүй ээ..... /аа харин үндэсний тэр хэл соёлоо өөрсдөө судлах учиртай юм шүүдээ / нэртэйгээр халх хэл хичээл, дөрвөд хэл хичээл, гэж орчихооч
НЭГ ХЭСЭГ БҮГД НҮҮХ ЮМ БОЛОО БИЗ ДЭЭ · 2017/04/05
ХАСАГСТАН УЛС ХӨГЖСӨН ГЭДЭГ Ч ХОГ ХЭВЭЭР БГАА НЬ ЭД ТИЙШЭЭ НҮҮХЭЭ БОЛЬСНООР ХАРАГДАЖ БНА
Зочин · 2017/04/05
ERONHII SAIDAAA ENE ASUUDALIIG SHIIDEECH TIISH NI TOMHON BAG YVUULJ SUDALGAA HIILGE AIMGIIN ZARIM HUMUSIIG OOR NUTAG OROND ZAAJ SUULGA YMAR CH TORIIN BODLOOGO ALGAA HAR YSAN TOLGOIM\NUUDAD
Зочин · 2017/04/05
Монголын төр засгаас үндэстэний цөөнх хасаг угсаатнуудын талаар аль ч нийгмийн үед онцгойлон анхаарч бүх талын дэмжлэг үзүүлж ирсэн түүхтэй. Гэхдээ тэнд үеийн үед амьдарч ирсэн монгол угсаатан иргэдийн хойч ирээдүй ялангуяа зах зээлийн нийгмийн үед ийм хэмжээнд очно гэж төсөөлж байгаагүй биз. Үүнийг өнгөрсөн түүх гэж үзээд одоо маш ухаалгаар зохицуулах хэрэгтэй. Энэ нь улсаас тусгайлан анхаарч урианхай, тува, дөрвөд, халх ястаны үр хүүхдүүдэд монголын бусад аймгуудад эдэлдэг тэр эрхийг нь чөлөөтэй эдлүүлэхээр хуульчилж, тусгайлан төлөвлөж, төсөв баталж, гүйцэтгэлийг нь хянадаг, тайлагнадаг журамд шилжих хэрэгтэй болсон байна.
zochin · 2017/04/05
Turiin bodlogo gej 1 yum baimaar daa ug ni, mongol huuhduudiig deerelhuuleed, hasaguudiig davraagaad baimaargui baih yum, tur zasag ni anhaaraachee, hen ni henii gazar nutag deer amidraad bainaa
b · 2017/04/05
Ene hasaguudiig bugdiig ni taraaj suurishuul